بحران بیشناسنامهها در مرزهای ایران
کودکان بدون شناسنامه در مناطق مرزی ایران، به ویژه سیستان و بلوچستان، به دلیل سختگیریهای جدید در ثبتنام مدارس، از تحصیل محروم ماندهاند و این مسئله نگرانیهای گستردهای را به دنبال داشته است. کارشناسان بر لزوم بازنگری قوانین هویتی و تسهیل دسترسی به آموزش برای این کودکان تاکید میکنند تا از گسترش بیسوادی و آسیبهای اجتماعی جلوگیری شود.
به گزارش آتیه آنلاین، ماجرای کودکان بدون شناسنامه در مناطق مرزی ایران ماجرای امروز و دیروز نیست، سالهاست که تعداد زیادی از ایرانیان مرزنشین از داشتن شناسنامه محروم ماندهاند و هربار سدی در مقابل آنها قرار میگیرد، حالا قرعه بهنام کودکان دانشآموز افتاده، بچه مدرسهایهایی که بهدلیل نداشتن شناسنامه فرآیند ثبت نامشان در مدارس یا بهکندی انجام میشود یا اصلاً انجام میشود.
موضوع کودکان بیشناسنامه سوژهی گزارش روزنامه اعتماد شد، این روزنامه در شماره امروز خود درباره این قبیل از افراد نوشت که بعد از ماجرای جنگ دوازده روزه و تسریع شدن فرآینده اخراج اتباع افغانستانی از ایران فرآیند ثبت نام کودکان بدون شناسنامه در مدرسه سخت شده است، تقريبا از مهرماه سال ۱۳۹۶ با دستورالعملهاي وزارت آموزش و پرورش، شرايط براي افراد بدون شناسنامه اينطور بود كه با مراجعه به فرمانداري و استانداري سيستان و بلوچستان يا ساير نهادهاي مسوول و ناظر، به واسطه خوداظهاري، نامه دريافت كرده و با تحويل آن به مدرسه ميتوانستند كودكانشان را ثبتنام كنند اما مهر امسال به خاطر شرايط خاصي كه از خردادماه به واسطه جنگ دوازدهروزه پشت سر گذاشتيم، سختگيريها براي ثبتنام كودكان فاقد شناسنامه بيشتر شد. در واقع نگاه حاكميت محدود كردن حضور اتباع غيرمجاز افغانستاني است كه بدون مدارك هويتي از سالهاي قبل به ويژه در دوره ابراهيم رييسي بدون ضابطه وارد ايران شدند اما حالا به واسطه اين نگاه، عده زيادي از كودكان بدون شناسنامه كه هويت ايراني دارند هم از تحصيل جا ماندهاند.
بیآماری از افراد فاقد شناسنامه
بهگزارش اعتماد، مرزنشينان سيستان و بلوچستان كه با پاكستان و افغانستان همسايهاند، از سالها پيش با بيشناسنامگي مواجهند، آنها نه تنها در اين استان كه در ۴ استان ديگر ازجمله خراسان، گلستان، كرمان و آذربايجانغربي هم حضور دارند و دولتها تاكنون نتوانستهاند براي رفع مشكل آنها چارهاي بينديشند. آمار شفافي هم درباره آنها وجود ندارد و هر چه كه هست همان اظهارنظر مسعود رضايي، عضو كميسيون اجتماعي مجلس در سال ۱۴۰۲ است كه گفته بود، طبق شنيدهها يك ميليون بيشناسنامه در كشور وجود دارد كه بيش از ۴۰۰ هزار نفر از اين تعداد كودك و ۴۵۰۰ نفر از آنها نيز در استان سيستان و بلوچستان زندگي ميكنند. اين آمار البته از نظر او تاييد نشده بود و حالا مخصوصا با گذشت دو سال از آن احتمالا ميزانش جابهجا شده است اما در اصل ماجرا هيچ تاثيري ندارد. آرزوي تمام آن مرزنشينان يا افرادي كه حاصل ازدواج مادر يا پدر ايراني با اتباع بيگانهاند يا نه به واسطه ناآگاهي يا سهلانگاري والدين يا جدشان بيشناسنامه ماندهاند فعلا تنها يك چيز است: « داشتن شناسنامه.»
دختر ۱۱ ساله هستم، میخواستم کلاس چهارم بروم
یکی از کودکانی که دستش از آموزش در مدرسه کوتاه مانده حالا صدایش در فضای مجازی منتشر شده است، بخشی از این گزارش به صحبتهای او اختصاص یافته است؛ امسال بنا به دستور جديد آموزش و پرورش، مديران موظف شدهاند كه از كودتان فاقد شناسنامه جلوگيري كنند، يكی از اين كودكان دختربچهای است كه صدايش در صفحه رضا بلوچ از فعالان منطقه منتشر شده است: «امروز سهشنبه است. از روزی كه مدرسه شروع شده ما فقط میريم و ميايم. ۲۵۰ نفر به خاطر شناسنامه. چرا ما نمیتونيم درس بخونيم. اين را همه جا پخش كنيد. به مسوولان همهجا پخش كنيد كه فقط به خاطر شناسنامه كوچيك نمیتونيم درس بخونيم. به علمای بلوچ هم بگوييد به سفيدريشها هم بگيد كه چرا ما نمیتونيم درس بخونيم؟ ما بلوچ هستيم و من يك دختر ۱۱ساله هستم كه امسال میخواستم به كلاس چهارم بروم.»
با گذشت ۱۰ روز از سال تحصیلی؛ مدرسه بی مدرسه
اسماعيل زهي يك فعالان اجتماعی است او در بخشی از گفتههایش میگوید: «بحث مربوط به «فاقدين» به دو دسته تقسيم ميشود، گروه نخست افرادي هستند كه ايراني بوده اما شناسنامه ندارند و گروه دوم اتباع خارجي هستند كه موضوع آنها مشخص است. در سالهاي گذشته شرايط همكاري با آنان بهتر فراهم ميشد متاسفانه امسال مشكلاتي به وجود آمده كه موجب محروميت برخي از اين افراد از تحصيل شده است.براساس تصميمگيريهاي اخير قرار بر اين بوده كه موضوع از طريق استانداري و فرمانداري پيگيري و با صدور نامههاي لازم به مدارس، امكان ثبتنام اين دانشآموزان فراهم شود. با اين حال، تا زمان حاضر دستورالعملي ازسوي آموزشوپرورش به مدارس ابلاغ نشده است. اين تاخير باعث نگراني خانوادههاي زيادي شده است؛ چراكه اكنون بيش از ۱۰ روز از آغاز سال تحصيلی جديد گذشته و خانوادهها نگران افت تحصيلی فرزندانشان هستند.»
بیتوجهی والدین برای گرفتن شناسنامه کودکان
دكتر عظيم شهبخش، استاد دانشگاه و يكی از فعالان اجتماعی سيستان و بلوچستان در بخشی از گفتوگوی خود به «اعتماد» میگوید: « بخشي از اين گروه، فرزندان خانوادههاي افغان يا داراي والدين مختلط (ايراني-افغاني) هستند. اما در بسياري از موارد، كودكان بلوچ در مناطق مختلف سيستان و بلوچستان نيز به دليل بيتوجهي والدين يا عدم اقدام در زمان مناسب، موفق به دريافت شناسنامه نشدهاند. معمولا اين تصور وجود دارد كه مشكل نداشتن شناسنامه تنها مربوط به خانوادههايي است كه در مناطق مرزي زندگي ميكنند و به دليل شرايط خاص مرز و تردد، موفق به دريافت اسناد هويتي نشدهاند. درحالي كه واقعيت اين است كه در بسياري از نقاط مركزي بلوچستان نيز كودكاني وجود دارند كه صرفا به دليل عدم پيگيري والدين يا بيتوجهي آنان، شناسنامه دريافت نكردهاند.»
او ادامه میدهد: « نظام حقوقي كشور بايد متناسب با شرايط جديد مهاجرت، حضور اتباع خارجي و نيز وضعيت خاص افراد فاقد مدارك هويتي بازنگري شود. قوانين فعلي نه تنها پاسخگوي واقعيتهاي امروز جامعه نيستند، بلكه خود به عاملي براي ايجاد بحران و محروميت گروهي از افراد، بهويژه كودكان، تبديل شدهاند.بنابراين، ضروري است كه بازنگري جامع در اين قوانين صورت گيرد، چراكه ادامه اجراي مقررات كهنه، صرفا كنترل سطحي و ناكارآمدي را بر وضعيت موجود اعمال ميكند و مانع دستيابي به راهحلهاي واقعي خواهد شد.»
دكتر عظيم شهبخش معتقد است كه درهر صورت تبعات محروميت از آموزش براي اين كودكان دامنگير حاكميت ميشود چون با توجه به شرايط فعلي، ممكن است يك جمعيت وسيع بيسواد وارد جامعه شود و نسل بعدي هم در صورت نداشتن آموزشهاي ابتدايي و مهارتهاي لازم، با مشكلات مشابه روبهرو خواهد شد. فردي كه بدون داشتن هيچگونه مهارتي وارد جامعه شود، مشكلاتي به همراه خواهد داشت و اين مشكلات نه تنها براي خود او، بلكه براي نسلهاي بعدياش نيز استمرار خواهد يافت. اين چرخه تكراري ادامه خواهد داشت و نه تنها به افزايش جمعيت بيسواد كمك خواهد كرد، بلكه موجب افزايش آسيبهاي اجتماعي و اقتصادي نيز خواهد شد.