بحران پلاسما در ایران: صادرات مواد اولیه، واردات داروهای گرانقیمت
صادرات پلاسمای خام و بازگرداندن آن به شکل داروهای فرآوریشده و گرانقیمت، پرسشهای جدی را درباره سیاستهای بهداشتی و درمانی و مسیر دستیابی به خودکفایی در این حوزه مطرح کرده است.
روز گذشته دیوان محاسبات کشور اعلام کرد ۸۳ هزار لیتر پلاسمای خون بدون رعایت الزامات حیاتی مانند لوله آزمایش NAT و استانداردهای لازم، با کمترین ارزش اقتصادی از کشور صادر شده است. به گفته این نهاد چنین اقدامی، کشور را با کمبود شدید داروهای حیاتی مشتق از پلاسما مواجه کرده و در نتیجه، ایران مجبور به واردات پرهزینه این داروها شده است. دیوان محاسبات با ابلاغ یک هشدار رسمی به سازمان انتقال خون و سازمان غذا و دارو، خواستار توقف فوری این رویه شده است.
پلاسما، ماده متشكله مايع خون است و 55 درصد از خون را تشكيل ميدهد. این ماده محتوي 91 درصد آب و 9 درصد مواد پروتئيني مهم و اصطلاحاً مواد انتقالدهنده مانند مواد غذائي، توليدات متابوليسمي هورمونها و ويتامينهاست و برای درمان بسیاری از بیماریها کاربرد دارد. برای ارسال پلاسما به پالایشگاه جهت تبدیل به دارو، از زمان جمعآوری شدن و ذخیرهسازی تا زمان تولید دارو به مدت 18 ماه فرصت هست.
مهدی پیرصالحی، رئیس پیشین سازمان غذا و دارو، در پاسخ به انتقادها و ادعاهای مطرحشده، به ایسنا گفت: «مسئله صادرات پلاسما بد منتقل شده است. بخشی از این پلاسما از کیسههای قدیمی جمعآوری خون به دست آمده که فاقد لوله مخصوص آزمایش NAT بودهاند.»
او افزود: «در مورد پلاسماهای مورد نظر، دو راه وجود داشت؛ یا باید دور ریخته میشد یا صادر میشد که در نهایت مجوز صادرات گرفت. سازمان غذا و دارو با خونگیری بدون آزمایش NAT مخالف است و این موضوع را به سازمان انتقال خون اعلام کرده است.»
با این حال، انتقادها نسبت به صادرات پلاسما به قوت خود باقی است. همایون سامه نجفآبادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، یکی از این منتثدان است. او امروز در گفتوگو با ایلنا، به این موضوع اشاره کرد که بسیاری از کشورها پلاسما را با قیمت ناچیز از کشورهای مبدأ مانند ایران خریداری میکنند و پس از فرآوری، آن را با چندین برابر قیمت به همان کشورها میفروشند. نجفآبادی با تایید گزارش دیوان محاسبات گفت: «ما برای افزایش درآمد ارزی کشور نباید دست به هر کاری بزنیم، چرا که احتمال دارد یک دلار گیر ما بیاید اما در مقابل باید ۱۰ دلار خرج کنیم.»
چرا ایران پالایشگاه پلاسما ندارد؟
در کشور ما پالایشگاه عملیات جداسازی وجود ندارد. پلاسما باید به خارج از کشور فرستاده شود و بعد از استخراج ماده مورد نیاز و تبدیل آن به دارو به ایران برگردانده میشود.
یکی از مسائلی که بعد از اعلام خبر صادرات پلاسما مطرح میشود، چرایی خودکفا نبودن ایران در فرآوری پلاسماست. مهدی فلاح، دیگر عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، پیشتر به ایلنا گفته بود: «چرا باید پلاسمای ایرانیها برای فرآوری از کشور خارج شود؟ فناوری تولید پالایشگاه در ایران وجود دارد. ما هم ظرفیت و هم تکنولوژی آن را داریم اما متأسفانه ظاهراً دستهایی در کار است که نمیخواهند کشور در این زمینه خودکفا شود.» او با مقایسه این وضعیت با صادرات نفت خام، این رویه را برای سلامت کشور بسیار خطرناکتر دانست.
در همین زمینه مصطفی جمالی، مدیرعامل سازمان انتقال خون، در پاسخ به نگرانیها در مورد مراکز خصوصی جمعآوری پلاسما، تأکید کرد که فرآوری و فروش پلاسما تحت نظارت سازمان غذا و دارو انجام میشود. با این حال، به گفته فلاح، مقوله سلامت حاکمیتی است و نباید مراکز خصوصی ورود کنند.
بازار سیاه پلاسمای زرد
آنچه از نظرات کارشناسان برمیآید این است که پلاسما بازاری شفاف ندارد. مصطفی جمالی، مدیرعامل سازمان انتقال خون در واکنش به نگرانیها درباره بازار سیاه پلاسما گفت: استفاده از پلاسما اینگونه نیست که خودشان آن را ببرند و بفروشند. پلاسما با هماهنگی و تحت نظارت سازمان غذا و دارو از کشور خارج میشود، به دارو تبدیل میشود و برمیگردد. این دارو هم به نوبه خود در اختیار شرکتهای پخش قرار میگیرد که این نیز تحت نظارت سازمان غذا و دارو انجام میگیرد.»
اما فلاح احتمال وجود بازار سیاه برای پلاسما را رد نمیکند: «شما شفافیتی در این مسیر نمیبینید، به جایی هم پاسخگو نیستند و اصلا تاکنون مسیر خود را به جایی توضیح ندادهاند.»
اهمیت جلوگیری از صادرات پلاسما و توانایی فرآوری آن در کشور به دلیل لزوم حساسیت بالای نظارت بر چرخه سلامت و وابستگی به فرآوردههای خارجی است.
کارشناسان و مسئولان بر این باورند که تا وقتی پالایشگاههای داخلی برای فرآوری پلاسما ایجاد نشود، ایران ناگزیر به ادامه این چرخه زیانده خواهد بود؛ صادرات پلاسمای ارزان و واردات داروهای حیاتی گرانقیمت. این یک چالش اقتصادی و یک بحران در حوزه سلامت است.