بحران خاموش ویروس HPV؛ واکسن در حصار ابهام و بازار سیاه

ویروس اچ‌پی‌وی یا پاپیلومای انسانی یکی از انواع ویروس‌های مقاربتی است که باعث بروز زگیل و تبخال تناسلی می‌شود و ریسک ابتلا به سرطان دهانه رحم را در زنان افزایش می‌دهد. واکسیناسیون یکی از راه‌های مهم کنترل این بیماری و راه‌های شیوع آن است. از آنجا که تزریق واکسن برای این بیماری زمان مشخصی دارد، غفلت از آن و نبود دسترسی شیوع بیماری را افزایش می‌دهد.

 گارداسیل نوع خارجی این واکسن است که در سال‌های اخیر در بازار ایران موجود بود و افراد زیادی دوزهای مختلف آن را زده‌اند. به گفته انجمن اچ‌پی‌وی ایران واکسن پاپیلوگارد، اولین و تنها واکسن ایرانیِ تایید شده برای پیشگیری از ویروس HPV، با کیفیتی قابل رقابت با نمونه‌های خارجی است.

خبر تازه در مورد پخش دوباره واکسن ایرانی، ابهامات در مورد سکوت ماه‌های گذشته سازمان غذا و دارو در مورد توقف توزیع این محصول را برطرف نمی‌کند.  

اسفندماه سال گذشته، واکسن ایرانی پاپیلوگارد 4 به‌عنوان رقیب ارزان‌تر واکسن وارداتی گارداسیل، وارد داروخانه‌ها شد. اما پس از تنها چهارماه توزیع، سازمان غذا و دارو بی‌هیچ توضیحی دستور توقف فروش آن را صادر کرد. بعد از آن سئوالی پیش آمد مبنی بر اینکه اگر واکسن مشکلی ندارد، چرا توزیع آن متوقف می‌شود؟ محمد هاشمی، مشاور رئیس و مدیر روابط عمومی سازمان و غذا دارو، در توجیه این تصمیم، آن را یک توقف موقت برای بررسی‌های تکمیلی خواند.

 او همچنین اعلام کرد که هیچ عارضه جدی بعد از استفاده از پاپیلوگارد گزارش نشده است. این در حالی است که شرکت تولیدکننده واکسن، از ارائه نشدن محصول به شرکت و آسیب به اعتماد عمومی خبر می‌دهد.

اهمیت موضوع با نگاهی به وضعیت رشد ویروس HPV در ایران روشن می‌شود. طبق آخرین مطالعات اپیدمیولوژیک، افزایش ابتلا به این ویروس در دهه گذشته حدود 4 درصد بوده که امروز به بیش از 30 درصد رسیده است. 

دسترسی نابرابر و سردرگمی مردم

روایت زنانی که برای واکسیناسیون اقدام کرده‌اند، نشان‌دهنده عمق بحران است. زنان زیادی در نیمه روند واکسیناسیون به دلیل وارد نشدن گارداسیل و نبود پاپیلوگارد ادامه واکسیناسیونشان متوقف شد. بعضی پزشکان فقط استفاده از نوع خارجی را مجاز و نوع ایرانی را غیرمفید می‌دانند. نوسان در موجودی مردم را برای پیدا کردن واکسن به بازار سیاه می‌کشاند که آنجا هم قیمت واکسن چندبرابر نرخ رسمی است. حتی در مواردی آرایشگاه‌های زنانه و افراد به‌صورت شخصی اقدام به فروش گارداسیل کردند.

 اوضاع در شهرستان‌ها بدتر است و در خیلی شهرها اصلاً واکسنی توزیع نشده است. این مسئله حکایت از شکل‌گیری نوعی مافیا در زمینه واکسن گارداسیل دارد. هزینه واکسن کامل ۲۰ میلیون تومان و نوع ایرانی آن دو نیم تا پنج میلیون تومان است. سامانه‌هایی مانند «تی‌تک» و ۱۹۰ وزارت بهداشت، اطلاعات دقیق و به‌روزی از موجودی واکسن‌ها ارائه نمی‌دهند، که این مشکل به سردرگمی و کلافگی مردم منتهی می‌شود.

بیماری اچ پی وی علاوه بر اینکه یک عارضه پزشکی است، سویه‌های فرهنگی و اجتماعی زیادی دارد. وقتی در برخی داروخانه‌ها، بیماران با صدای بلند و در حضور دیگران در مورد پرسش قرار می‌گیرند، خجالت زده می‌شوند. این موضع با حریم خصوصی متقاضیان واکسن گره خورده است. نوع مواجه شدن با چنین بیماری‌هایی به این موضوع دامن می‌زند. ترس از برچسب خوردن بیماران را به سکوت وادار می‌کند.

ین مسئله باید در رویکردهای کلان‌ عادی‌سازی شود و سپس از مجرای رسانه‌ها به جامعه آموخته شود. تغییر شیوه روابط جوانان و آگاهی آن‌ها نسبت به مسائل جنسی به جامعه‌ای سالم‌تر کمک می‌کند. اما سرپوش گذاشتن بر چرایی یک بیماری آن را به سطوح زیرزمینی می‌برد. به گفته جامعه‌شناسان افراد به دلیل فرار از خوردن انگ اجتماعی به دنبال تشخیص بیماری نمی‌روند و زمان طلایی درمان را از دست می‌دهند. 

مسئولیت ناکافی در برابر یک بحران ملی

دکتر مینو محرز، رئیس پیشین مرکز تحقیقات ایدز ایران، واکسن پاپیلوگارد دوظرفیتی را برای ایران ناکافی می‌داند، چراکه ژنوتیپ‌های شایع در کشور فراتر از آن چیزی است که این واکسن را پوشش می‌دهد. به باور او واکسن بر درمان ارجحیت دارد و با توجه به درمان نشدن قطعی برای HPV، تنها راه مرکزی، واکسیناسیون است.

اما به نظر می‌رسد نظام سلامت کشور، پاسخی متناسب با این بحران ندارد. نه واکسیناسیون سراسری و رایگان در دستور کار قرار گرفته، نه دسترسی پایدار به واکسن‌های مطمئن خارجی و نه اعتماد عمومی به واکسن‌های داخلی وجود دارد. در عوض، سکوت و ابهام  دیده می‌شود که این مشکل را حادتر می‌کند. نبود شفافیت مانع از یک اقدام حیاتی در مسیر کنترل بیماری است.

با وجود تلاش‌های برخی فعالان اجتماعی که با راه‌اندازی کمپین‌های مردمی، خواستار شفافیت و دسترسی به واکسن شده‌اند، روند کنونی نشان می‌دهد که بوروکراسی ناکارآمد، مافیای دارو و برچسب زدن سد راه سلامت و امنیت جامعه است. براساس بررسی روند دسترسی به واکسن و درمان بیماری تا زمانی که پاسخ‌های شفاف و عملی برای این پرسش‌ها وجود نداشته باشد، بی‌اعتمادی افراد در شرایط ریسک را از درمان درست محروم خواهد کرد.