بحران زیر پوست پایتخت؛ بازچرخانی آب یا تخلیه تهران؟
هشدارها درباره کمآبی تهران به نقطهای رسیده که رئیسجمهور از احتمال جیرهبندی و حتی تخلیه پایتخت سخن میگوید و کارشناسان «بازچرخانی آب» را تنها امید عبور از بحران میدانند.
به گزارش آتیه آنلاین، در حالی که بحران کمآبی به تهدیدی واقعی برای زیست شهری در ایران، بهویژه تهران، تبدیل شده است، کارشناسان «بازچرخانی آب» را تنها راه نجات شهرهای تشنه میدانند؛ مسیری که بدون تغییر الگوی مصرف، توسعه تصفیهخانهها و اصلاح حکمرانی آب، ممکن است به گفته رئیس جمهور به «تخلیه پایتخت» بینجامد.
روزنامه اعتماد در گزارشی به موضوع بحران آب پرداخته است، در بخشهایی از این گزارش آمده که: ایران در میانه بحرانی بیسابقه از کمآبی قرار دارد و کارشناسان، بازچرخانی آب را تنها راه پایدار برای عبور از این وضعیت میدانند. تهران به عنوان یکی از پرمصرفترین شهرهای کشور، اکنون در نقطهای بحرانی از ناترازی منابع و مصارف آب قرار گرفته است؛ تا جایی که رئیسجمهور، مسعود پزشکیان هشدار داده در صورت تداوم خشکسالی و نباریدن باران تا آذرماه، ناچار به جیرهبندی آب و حتی تخلیه بخشی از تهران خواهیم بود.
در این شرایط، دولت با افتتاح تصفیهخانههایی مانند رباطکریم – با ظرفیت روزانه بیش از ۲۱ هزار مترمکعب و سرمایهگذاری ۲۳۰۰ میلیارد تومانی – گامهایی برای افزایش بازچرخانی آب برداشته است. این تصفیهخانهها میتوانند سالانه میلیونها مترمکعب پساب تصفیهشده برای استفاده در صنعت، کشاورزی و فضای سبز شهری تولید کنند و فشار بر منابع زیرزمینی را کاهش دهند.
بر اساس دادههای وزارت نیرو، حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد آب مصرفی منازل به فاضلاب تبدیل میشود که با تصفیه میتواند دوباره مورد استفاده قرار گیرد. در حال حاضر حدود ۸۳۰ میلیون مترمکعب از آب مصرفی صنایع کشور از بازچرخانی تأمین میشود. کارشناسان معتقدند این ظرفیت باید بهطور چشمگیری افزایش یابد، زیرا تا سال ۱۴۲۰ جمعیت کشور از ۱۰۰ میلیون نفر میگذرد و منابع تجدیدپذیر آبی تا ۵۰ درصد کاهش خواهد یافت.
دکتر محمد ارشادی، عضو شورای راهبردی اندیشکده تدبیر آب، تأکید میکند که در کلانشهرهایی مانند تهران، مصرف آب شهری به بیش از ۵۰ درصد منابع در دسترس رسیده و بدون بازچرخانی گسترده، شهر در معرض بحران بقا قرار دارد. او میگوید بخش عمدهای از آب تهران صرف کولرهای آبی (۲۰ تا ۳۰ درصد) و آبیاری فضای سبز (۱۰ تا ۱۵ درصد) میشود؛ در حالی که این بخشها میتوانند از آب تصفیهشده استفاده کنند. به گفته او، ظرفیت فعلی بازچرخانی تهران حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون مترمکعب در سال است که میتواند تا ۸۰۰ میلیون افزایش یابد.
ارشادی ضمن انتقاد از تمرکز تصفیهخانهها در جنوب تهران هشدار میدهد که این امر میتواند منجر به افت شدید سطح آبهای زیرزمینی و تشدید فرونشست زمین شود. او بر ایجاد تصفیهخانههای محلی در مناطق مختلف شهر تأکید دارد. درباره طرح انتقال آب از طالقان نیز میگوید این پروژه تنها بحران را جابهجا میکند، زیرا حجم آب منتقلشده ناچیز است و عدالت آبی مناطق را بر هم میزند.
از نظر او، بحران آب تهران نتیجه الگوی توسعه ناپایدار، مدیریت جزیرهای و نگاه کالایی به آب است. شرکتهای آب و فاضلاب بهدلیل درآمد از مشترکان پرمصرف، انگیزه کافی برای کاهش مصرف ندارند و شهرداریها همچنان بر حفظ الگوی فضای سبز پرمصرف اصرار دارند.
در بخش کشاورزی نیز، با وجود مصرف ۸۰ تا ۹۰ درصد آب کشور، بازچرخانی تقریباً ناممکن است، زیرا اراضی پراکنده و فاقد زیرساخت زهکشی هستند. با این حال، کارشناسان معتقدند در مجتمعهای بزرگ کشاورزی یا صنایع، امکان تصفیه و استفاده مجدد از پساب وجود دارد.
دکتر انوش نوری اسفندیاری نیز تأکید میکند که بازچرخانی باید بخشی از الزامات زیستمحیطی صنعت و شهرسازی شود. او میگوید صنایع بزرگ میتوانند با نصب سامانههای بازچرخانی، مصرف آب تازه را تا ۵۰ درصد کاهش دهند و از آلودگی خاک و منابع سطحی جلوگیری کنند. به گفته او، هر مترمکعب آب بازیافتی معادل همان مقدار از برداشت از منابع زیرزمینی جلوگیری میکند.
اسفندیاری همچنین هشدار میدهد که تهران با حدود ۲۵ درصد کمبود روزانه آب هنوز به نقطه بحرانی مطلق نرسیده، اما اگر الگوی مصرف و مدیریت تغییر نکند، در آستانه خطر جدی قرار خواهد گرفت. او بازچرخانی را نهفقط راهی برای مقابله با کمآبی، بلکه ابزاری برای توسعه پایدار، امنیت غذایی و صنعتی کشور میداند.
به باور کارشناسان، نجات تهران و کل ایران از بحران آب تنها با مدیریت تقاضا، اصلاح الگوی توسعه شهری، کاهش جمعیت در کلانشهرها و گسترش بازچرخانی محلی ممکن است. در غیر این صورت، هشدار «تخلیه تهران» ممکن است به واقعیتی اجتنابناپذیر تبدیل شود.