فرار دوباره از یاورشهر؛مرز نگهداری و درمان مشخص نیست

چرا هر چند وقت، یک‌بار باید خبر فرار جمعی معتادان متجاهر از مراکز نگهداری شهرداری تیتر رسانه‌ها شود؟ از زمستان ۱۴۰۱ تا خردادماه هم‌زمان با جنگ ۱۲ روزه و حالا دوباره در پاییز ۱۴۰۴، تکرار ماجراهایی شبیه «یاورشهر ۹» یا «کمپ شفق» نشان می‌دهد که سیستم نگهداری و بازتوانی معتادان در تهران نه‌تنها به ثبات نرسیده، بلکه خود به بخشی از بحران تبدیل شده است.

 شب بود و صدای آژیرها در تهران پیچیده بود. هم‌زمان با حملات موشکی، گروهی از مددجویان مرکز یاورشهر ۹، لباس‌های آبی‌شان را به تن داشتند و در بزرگراه یاسینی می‌دویدند. فیلم‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست شد: ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر با دمپایی و لباس خواب، در میانه اتوبان، از رانندگان آب و غذا می‌خواستند. چند ساعت بعد، برخی‌شان در نزدیکی اتوبان بابایی دیده شدند؛ همان‌هایی که قرار بود در مسیر بازگشت به زندگی باشند، اما از دیوارهای مرکز فرار کردند.

زهرا شمس‌احسان، رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران، امروز در تذکر پیش از دستور جلسه ۳۵۷ شورا گفت:حادثه اخیر فرار گروهی از معتادان متجاهر از یکی از مراکز یاورشهر، بیانگر وجود کاستی‌های عمده در فرایندهای داخلی این مراکز است و ضرورت تجدیدنظر بنیادین در رویکردها را نشان می‌دهد.

او تأکید کرد که پایداری برنامه‌های ساماندهی معتادان، تنها در صورتی ممکن است که «فرایندهای جامع بازتوانی و آماده‌سازی برای بازگشت مؤثر به جامعه» به اجرا درآید؛ نه صرفاً جمع‌آوری و نگهداری.

شمس‌احسان هشدار داد که ساختار فعلی، فاصله زیادی با استانداردهای انسانی و خدمات بازپروری دارد و در تناقض آشکار با اصول کرامت انسانی و عدالت اجتماعی است.

از سوی دیگر، ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران، در تأیید خبر فرار مددجویان مرکز شفق گفت:شهرداری دوباره این افراد را جمع‌آوری می‌کند اما این یک دور باطل است؛ چون چرخه درمان کامل نیست و همه نهادها به وظایف خود عمل نمی‌کنند.

امانی تأکید کرد که شهرداری تنها موظف به جمع‌آوری است و مراکز ترک اعتیاد باید از سوی نهادهای تخصصی درمان و توانمندسازی مدیریت شوند.

مرکز شفق در جنوب تهران، بیش از یک دهه است که با حاشیه‌های تلخ همراه است؛ از فرار ۲۰۰ مددجو و آتش‌سوزی بخش زنان گرفته تا گزارش‌هایی از سوءتغذیه و مرگ بر اثر بیماری.

مرکز یاورشهر ۹ نیز، که در نیمه مهرماه سال گذشته به‌عنوان «بزرگ‌ترین مرکز نگهداری و درمان معتادان تهران» افتتاح شد، در نخستین ماه فعالیت خود شاهد فرار ۱۳۸ مددجو بود. مدیرعامل وقت سازمان رفاه شهرداری تهران، احمد احمدی‌صدر، آن زمان گفت:مراکز یاورشهر زندان نیستند و خروج از آن‌ها به‌معنای فرار نیست.

 محمدامین توکلی‌زاده، معاون اجتماعی شهردار تهران، در دفاع از عملکرد شهرداری گفت: شهرداری حتی بیش از وظیفه خود عمل کرده است و معتادانی را که هیچ نهادی زیر بارشان نمی‌رفت، پذیرفته است 

درحالی‌که شهرداری تهران تأکید دارد این مراکز «زندان نیستند»، کارشناسان اجتماعی معتقدند نبود ساختار درمانی مؤثر و تراکم بیش از حد، عملاً این مراکز را به محلی برای انباشت بحران تبدیل کرده است.

این روایت‌ها نشان می‌دهد که سیاست نگهداری اجباری بدون برنامه درمانی و حمایت روانی، نتیجه‌ای جز بازتولید آسیب ندارد.در شهری که ۵ هزار معتاد متجاهر تحت پوشش شهرداری‌اند، هر «فرار جمعی» نه‌تنها تهدیدی برای سلامت عمومی است، بلکه نشانه‌ای از فرسودگی یک سیاست است؛ سیاستی که هنوز میان «نگهداری» و «درمان» مرز مشخصی ندارد.

شمس‌احسان در پایان تذکر خود خواستار تدوین «برنامه یکپارچه بازتوانی و بازادغام اجتماعی» شد؛ برنامه‌ای که بتواند کرامت انسانی را جایگزین نگاه انتظامی کند.

شاید بازگشت دوباره این افراد به جامعه، تنها زمانی ممکن باشد که شهر به جای ترس از آن‌ها، برایشان فضایی امن و انسانی فراهم کند.