افتتاحهای پرشمار؛ زنانی تهرانی در ویترین پروژهها یا متن سیاستها؟
در حالی که شهردار تهران از «نقش پیشران زنان در تحول مدیریت شهری» سخن میگوید و دهها مرکز با عناوین توانمندسازی و فراغت افتتاح میشود، این پرسش همچنان پابرجاست که سهم واقعی زنان از این پروژهها چیست؛ نقشآفرینی مؤثر یا حضور نمادین در روایت رسمی مدیریت شهری؟
صدو نود و پنجمین پویش امید و افتخار شهرداری تهران، شنبه ۲۲ آذرماه ۱۴۰۴، در مرکز همایشهای برج میلاد برگزار شد؛ مراسمی با حضور علیرضا زاکانی شهردار تهران، مهدی چمران رئیس شورای شهرتهران و مدیران ارشد شهری که در آن، مجموعهای از پروژههای مرتبط با توانمندسازی، اشتغال و فراغت زنان به بهرهبرداری رسید.
در فهرست افتتاحها نامهایی تکرارشونده دیده میشود: شهربانو، شهردخت و مراکز کوثر؛ از منطقه ۳ و ۴ گرفته تا ۲۰ و ۲۲. شهرداری میگوید هدف این مراکز، توسعه اشتغال پایدار، حمایت از زنان سرپرست خانوار و تقویت زیرساختهای اجتماعی است؛ اما همزمان خود مدیران شهری یادآوری میکنند که بخش مهمی از این زیرساختها، پیشتر با تعطیلی، فرسودگی یا مشکلات حقوقی مواجه بودهاند.
بازسازی به جای ساخت؛ پروژهها از کجا شروع شدند؟
مریم اردبیلی، رئیس مرکز زنان و خانواده شهرداری تهران، در این مراسم اعلام کرد که در ابتدای دوره ششم مدیریت شهری، تهران ۱۹ شهربانو، یک شهردخت و ۶۴ مرکز کوثر داشت؛ مراکزی که به گفته اوبخش قابل توجهی از آنها غیرفعال یا فرسوده بودند.
او از صرف بالغ بر یک همت برای بازسازی و بازتعریف همین زیرساختها سخن گفت؛ روایتی که نشان میدهد بخش مهمی از افتتاحهای امروز، بیش از آنکه حاصل توسعه جدید باشد، نتیجه احیای پروژههای نیمهفعال یا رهاشده گذشته است.
طبق آمار ارائهشده، مراکز کوثر اکنون به ۱۲۴ واحد رسیده و گفته میشود حدود ۴۰ هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش آنها قرار دارند. با این حال، جزئیات روشنی از میزان درآمد، پایداری شغلها، بیمه، یا خروج زنان از چرخه فقر ارائه نمیشود.
تمرکز مراکز بر مشاغلی مانند خیاطی، تولید مواد غذایی، چرمدوزی یا مشاغل خانگی، اگرچه میتواند فرصتساز باشد، اما بدون اتصال شفاف به بازار مصرف و زنجیره فروش، این مدلها اغلب در سطح معیشت حداقلی باقی میمانند.
روایت شهردار؛ زنان بهعنوان موتور تحول
علیرضا زاکانی، شهردار تهران، در این مراسم تأکید کرد: «تحول درونزاد در مدیریت شهری بدون نقش پیشران زنان ممکن نیست» و گفت بیش از ۹۰ درصد زنان شاغل در شهرداری دارای تحصیلات عالی هستند؛ ظرفیتی که به گفته او در کمتر مجموعهای دیده میشود.
شهردار تهران مدیریت شهری را نهادی توصیف کرد که «از تولد تا پس از مرگ» با زندگی شهروندان درگیر است و هشدار داد که این حضور میتواند «رضایتمندی ایجاد کند یا خدای ناکرده مشکلات جدی». با این حال، توضیح مشخصی درباره سازوکار ارزیابی این رضایتمندی یا سنجش پیامدهای اجتماعی پروژههای زنان ارائه نشد.
حداقلهای رفاهی؛ دستاورد یا جبران عقبماندگی؟
زاکانی همچنین اعلام کرد که در این دوره تلاش شده «حداقلهای رفاهی» برای زنان شاغل فراهم شود؛ از بستههای حمایتی تا توجه به نقش مادری. او خواستار آن شد که زنان شاغل در شهرداری بار مسئولیتهای بزرگتری را برعهده بگیرند و در سه حوزه تحول ساختاری شهرداری، تحول کالبدی شهر و تحول نرمافزاری سبک زندگی پیشگام باشند.
این تأکید بر افزایش مسئولیت، در حالی مطرح میشود که همزمان، مدیران شهرداری از شکاف حقوقی میان کارکنان رسمی و قراردادی، و ناکافی بودن افزایش حقوق پیشبینیشده در بودجه سال آینده سخن میگویند؛ شکافی که بار آن، بهویژه بر دوش زنان شاغل و مادران شاغل سنگینی میکند.
تجربه بحرانها؛ روایت رسمی و واقعیت میدان
شهردار تهران با اشاره به نقش زنان در دورههای بحرانی، از جمله بازسازیهای پس از جنگ ۱۲ روزه گفت که فعالیتهای مدیریت شهری متوقف نشده و زنان سهم قابل توجهی در تداوم خدمات داشتهاند.
در بخش دیگری از مراسم، مجید باقری، معاون برنامهریزی شهرداری تهران، از بستههای حمایتی ویژه زنان شاغل سخن گفت؛ از ساعت کاری شناور برای مادران تا اجرای برنامه چکاپ سلامت و راهاندازی مرکز مشاوره رایگان.
او همچنین به تولد حدود دو هزار کودک در میان زنان شاغل شهرداری در سالهای اخیر اشاره کرد و این موضوع را نشانه اثرگذاری سیاستهای حمایتی دانست؛ آماری که هرچند قابل توجه است، اما بدون مقایسه با شرایط سایر دستگاهها یا تحلیلهای جمعیتی، بیشتر در حد یک عدد باقی میماند.
موضوع ساماندهی نیروهای فاقد ضابطه استخدامی، بهویژه در حوزه فضای سبز، یکی دیگر از محورهای سخنان معاون شهردار بود. باقری گفت حدود هزار نفر از این نیروها شناسایی شدهاند و شهرداری برنامهای برای تعدیل ندارد.
با این حال، تأکید بر «ورود غیرقانونی» این افراد از مسیر پیمانکاران، بار دیگر ضعفهای ساختاری در نظام جذب و نظارت منابع انسانی شهرداری را یادآوری میکند؛ ضعفی که هنوز مشخص نیست چگونه و در چه بازهای اصلاح خواهد شد.
مراسم صدو نود و پنجمین پویش «امید و افتخار» بار دیگر نشان داد که مدیریت شهری تهران، روایت خود را بر محور عدد، افتتاح و گستردگی جغرافیایی بنا کرده است، اما در غیاب ارزیابیهای مستقل، دادههای شفاف از خروجی اقتصادی و اجتماعی پروژهها، و سنجش کیفیت خدمات، این پرسش باقی میماند که آیا زنان تهرانی سهمی فراتر از حضور در قاب افتتاحها دارند یا نه.