چین تمرکز سرمایهگذاری در آفریقا را از معادن به بازار مصرف منتقل میکند
سرمایهگذاریهای دولتی چین در بخشهای معدنی آفریقا کاهش یافته و شرکتهای خصوصی با محوریت کالاهای مصرفی جای آن را گرفتهاند. این تغییر با رشد صادرات و حضور گستردهتر کارآفرینان چینی همراه شده است.
تعامل اقتصادی چین با آفریقا که تا یک دهه پیش بر پروژههای زیرساختی و صنایع منابعمحور تکیه داشت، اکنون بهطور قابلتوجهی به سمت بازار مصرف و محصولات خصوصی تغییر مسیر داده است. این تحول در شرایطی رخ میدهد که برخی اقتصادهای آفریقا از جمله «کنیا»، «اوگاندا» و «زامبیا» رشد سالانه بالایی را ثبت کردهاند، در حالی که میانگین رشد قاره ۴.۱ درصد گزارش شده است.
بر اساس پایش موسسه تحقیقاتی «رودیوم گروپ»، سرمایهگذاری چین در بخشهای منابعمحور آفریقا نسبت به اوج آن در سال ۲۰۱۵ حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است؛ کاهشی که با افت بازده و کاهش درآمد ساختوسازهای وابسته به صنایع کالایی همراه بود. همزمان، صادرات چین به آفریقا طی سهماهه نخست سال ۲۰۲۵ نسبت به سال قبل ۲۸ درصد رشد کرده و از ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ جهشی ۵۷ درصدی داشته است. بخش اصلی این صادرات شامل کالاهای با ارزش افزوده بالاتر همچون لوازم الکترونیکی، پلاستیک و منسوجات است.
«جو نای»، رئیس شرکت مشاوره «مککنزی» در چین، میگوید سابق بر این شرکتهای چینی در آفریقا بیشتر بر زیرساخت و معدن تمرکز داشتند اما اکنون نگاهها به مصرفکننده آفریقایی معطوف شده است. با این حال بازار پراکنده و حاشیه سود کم، ریسکهای قابلتوجهی در این بخش ایجاد میکند.
هفته گذشته نخستین نشست سران G20 در قاره آفریقا همزمان با این چرخش اقتصادی برگزار شد و حضور «لی چیانگ»، نخستوزیر چین، فرصتهای جدیدی برای گفتوگوهای اقتصادی در این رابطه را فراهم کرد. به گفته «هدر لی»، مشاور چین-آفریقا، رفتوآمدهای تجاری چین به آفریقا افزایش یافته و شرکتهای بزرگتر، مدیران تصمیمگیر را برای بررسی مستقیم فرصتها به این قاره میفرستند. کمبود برق در غرب آفریقا نیز موجب استقبال از محصولات خورشیدی چین شده و کالاهایی مانند اقلام پزشکی، لوازم نوزاد و محصولات خانگی نیز با تقاضای بالا روبهرو هستند.
شرکتهای چینی از جمله «ترنشیون» در بازار موبایل، «هوآوی» در مخابرات و «میدیا» در لوازم خانگی حضور خود را در آفریقا گسترش دادهاند. «میدیا» علاوه بر ساخت کارخانه در مصر، مطابق گزارش رسانههای دولتی چین، توافق همکاری با کنفدراسیون فوتبال آفریقا هم امضا کرده است.
توجه به آفریقا تنها در دادههای سرمایهگذاری خلاصه نمیشود و شبکههای اجتماعی چین نیز بازتابدهنده موج جدید کارآفرینان است. روایتهایی از مهاجرت فروشندگان لوازم جانبی موبایل به «نیجریه» تا راهاندازی کسبوکار چای در «کنیا» در پلتفرمهایی چون «شائوهونگشو» و «بیلیبیلی» منتشر شده است. برخی کسبوکارهای کوچک چینی نیز از فروش صندل، لوازم خانگی و حتی ناخن مصنوعی خبر دادهاند.
براساس دادههای «یورومانیتور»، کالاهای مصرفی پایه مانند پوشک، اقلام خانگی و خوراکیهای بستهبندیشده اکنون بخش مهمی از تجارت چینیها در آفریقا را تشکیل میدهد. این نهاد پیشبینی میکند که هزینهکرد خانوارهای آفریقایی تا سال ۲۰۳۰ از دو تریلیون دلار فراتر رود.
افزایش استفاده از یوان چین در تجارت با آفریقا که اکنون ۳۰ درصد از فاکتورگذاری تجاری را شامل میشود، امیدهایی برای کاهش ریسک مبادلات ایجاد کرده، اما «رودیوم» و شورای آتلانتیک سقف ساختاری این روند را بهدلیل مازاد تجاری چین و سلطه دلار یادآور شدهاند.
همزمان با تشدید رقابت و کاهش حاشیه سود در چین، بازار آفریقا جذابتر شده و محدودیتهای تجاری آمریکا و اروپا نیز شرکتهای چینی را به سمت این قاره سوق میدهد. هرچند افزایش واردات ارزانقیمت میتواند تولید داخلی آفریقا را تحت فشار قرار دهد، برخی شرکتهای چینی تولید محلی را آغاز کردهاند. شرکت «ساندا» که محصولات مصرفی و ابزار کشاورزی عرضه میکند، طی یک دهه بیش از ۲۰ مرکز تولید در آفریقا ایجاد کرده و سالانه تا ۴۵۰ میلیون دلار فروش دارد. برخی از کارخانههای این شرکت در «زامبیا» مستقر است؛ جایی که هفته گذشته نخستوزیر چین توافقی ۱.۴ میلیارد دلاری برای نوسازی خطآهن مرتبط با اقیانوس هند امضا کرد.
در حالیکه چین بهدنبال تقویت نقش یوان در مبادلات و گسترش حضور تجاری خود در آفریقاست، کارشناسان میگویند موفقیت پایدار تنها زمانی رقم میخورد که این رویکرد از مرحله صادرات صرف عبور کند و به توسعه تولید محلی، انتقال فناوری و ایجاد ظرفیت صنعتی در اقتصادهای آفریقایی منتهی شود. تحولات اخیر، از رشد کسبوکارهای کوچک چینی تا امضای توافقهای بزرگ زیرساختی نشان میدهد که تعامل اقتصادی دو طرف در حال ورود به مرحلهای تازه است. مرحلهای که میتواند هم فرصتهای جدیدی رقم بزند و هم چالشهای عمیقتری برای توازن تجاری و آینده صنایع بومی ایجاد کند.