نبرد نابرابر با گرانی؛ وقتی بازنشستگی آغاز یک اضطراب تازه است

آقای خلیلی 76 ساله در یکی از محله‌های قدیمی تهران در مرکز شهر زندگی می‌کند، تنهاست؛ همسرش چند سال پیش فوت کرده و فرزندانش خارج از کشور زندگی می‌کنند. سکته مغزی خفیف یک سال قبل، توان حرکتی‌اش را کاهش داده و حالا به پرستار دائمی نیاز دارد.«پرستاری شبانه‌روزی برای من ماهی ۲۵ میلیون تومان خرج دارد. البته بدون هزینه دارو و خوراک. می‌گویند این حداقل است.»

او ماهانه حدود ۱۵ میلیون تومان مستمری می‌گیرد، آن هم با ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه. می‌گوید «۱۰ میلیون تومان دیگر را از اجاره‌دادن خانه کوچکی که دارم تامین می‌کنم.»

اما همه سالمندان مانند احمد آقای خلیلی خانه کوچک یا پس انداز ندارند که اضافه هزینه‌های زندگیشان را جبران کند. موضوعی که نرگس اکبرپور روشن، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی هم آن را تایید می کند و می‌گوید:‌ باید به‌صورت جدی به تقویت زیرساخت‌های رفاه اجتماعی و پوشش‌های مکمل ‌اندیشید تا بتوان بازنشستگی با کیفیت و شایسته‌ای برای سالمندان رقم زد.

بر اساس داده‌های سایت های نگهداری از سالمندان که این روزها تعدادشان پرشمار هم شده ، هزینه نگهداری یک سالمند سالم با یک سالمند بیمار تفاوت چشمگیری دارد. یک سالمند سالم که نیاز به مراقبت ۸ ساعته دارد، باید ماهانه حدود ۱۳.۵ تا ۱۶ میلیون تومان بپردازد.اگر این مراقبت شبانه‌روزی باشد، هزینه برای سالمند سالم بین ۱۷ تا ۲۰ میلیون تومان می‌شود.برای سالمند بیمار، هزینه نگهداری شبانه‌روزی می‌تواند به 30 میلیون تومان نیز برسد؛ این همان عددی است که احمد آقا پرداخت می‌کند.

این ارقام شامل هزینه خورد وخوراک، پوشک مخصوص سالمندان، استفاده از لگن و... نمی‌شود. هر خدمت مازاد نیز حدود ۲ میلیون تومان هزینه اضافه به همراه دارد. به  گفته احمد دلبری؛ کارشناس حوزه سالمندی، شکاف میان هزینه واقعی زندگی سالمندان و درآمدشان در حال گسترش است. او درباره شکاف بین درآمد بازنشستگی و هزینه‌های واقعی سالمندان می گوید: براساس برآوردهای مرکز آمار و گزارش‌های دوره ای میانگین حقوق بازنشستگان تأمین اجتماعی حدود 12 تا 15 میلیون تومان وهزینه ماهانه واقعی یک سالمند با سطح متوسط سلامت، حدود 20 تا ۲۵ میلیون تومان است وشکاف مالی ماهانه برای بخش عمده‌ای از سالمندان بین 8 تا 10 میلیون تومان است.

فقط نیمی از سالمندان، حقوق دارند

این درحالی است که همه سالمندان از همین حداقل حقوق هم بی‌بهره‌اند. سمانه گلاب، رئیس گروه مطالعات اقتصادی و رفاه، می‌گوید تنها ۴۵ تا ۵۰ درصد از سالمندان ایرانی حقوق بازنشستگی دارند. نیمی دیگر بدون پوشش‌اند و بسیاری از آن‌ها مجبور به کار در سنین بالا هستند. و در نهایت «در بسیاری از موارد، فرزندان یا سایر اعضای خانواده باید هزینه‌های زندگی سالمندان را تأمین کنند.»

به گفته او، خانواده‌هایی که دارای سالمند هستند، تا ۲ برابر بیشتر از دیگر خانواده‌ها برای بهداشت و درمان هزینه می‌کنند. «در این خانواده‌ها، حدود ۱۰ درصد بودجه صرف درمان می‌شود؛ عددی که در صورت نبود پوشش بیمه‌ای مراقبت‌های خانگی، حتی بیشتر هم خواهد شد.»

بیمه‌های موجود، عمدتاً هزینه‌های بستری در مراکز دولتی را پوشش می‌دهند. اما بسیاری از نیازهای سالمندان تحت پوشش نیست مانندپرستاری و مراقبت بلندمدت، توانبخشی، مشاوره روانی، تجهیزات کمک‌حرکتی مانند ویلچر یا واکر و غیره.

نرگس اکبرپور روشن، پژوهشگر حوزه سالمندی در مورد چرایی هزینه‌های سنگین نگهداری از سالمندان می‌گوید: در کشور ما، ابزار‌های متنوع برای برنامه‌ریزی اقتصادی دوران سالمندی هنوز به‌درستی طراحی یا ترویج نشده‌اند. باید زمینه‌ای فراهم شود تا افراد در سنین اشتغال، علاوه ‌بر بیمه‌های اجتماعی اجباری شاغل بودن، بتوانند به ابزارهای دیگری برای تأمین درآمد کافی در دوران بازنشستگی خود فکر کنند؛ چه از طریق بیمه‌های مکمل، چه با استفاده از ابزار‌های سرمایه‌گذاری شخصی.

آقای خلیلی کمی از این سرمایه‌گذاری شخصی را دارد که به خانه‌ای در یک منطقه قدیمی اما ارزشمند تهران محدود می‌شود اما همین موضوع هم خود باعث مشکل شده است. او می‌گوید: «خانه‌ام مال خودم است. ولی همین خانه باعث شده هیچ کمکی به من نرسد. نه مشمول یارانه‌ام، نه بسته حمایتی.» او حتی برای تعمیر آسانسور فرسوده ساختمان دچار مشکل مالی است.

اکبرپور روشن در این باره می‌گوید: «طرح‌هایی مانند رهن معکوس در کشورهای دیگر به سالمند امکان می‌دهد بدون فروش خانه، بخشی از ارزش آن را به پول تبدیل کند. این مدل می‌تواند برای بسیاری از سالمندان ایرانی مفید باشد.»

هزینه های یک زندگی آبرومند

یک سالمند برای زندگی ساده به درآمدی بین 20 تا 50 میلیون تومان نیاز دارد. دلبری به استناد برآوردهای انجمن علمی سالمندان ایران و داده‌های شهریور ۱۴۰۲می گوید: سالمند ساکن شهر متوسط با سطح سلامت نسبی؛ حدود 20 تا 25 میلیون تومان در ماه وسالمند بیمار یا نیازمند مراقبت در منزل؛ ۲۵ تا ۴۰ میلیون تومان و سالمند تنها با هزینه مسکن و مراقب بیش از ۵۰ میلیون تومان درماه هزینه دارند.

کارشناسان حوزه سالمندی معتقدند «در آینده نزدیک با رشد فقر سالمندی روبه‌رو خواهیم شد؛ مخصوصاً در بین زنان سالمند و سالمندان تنها.» بدون تغییر سیاست‌های بیمه‌ای، حمایت‌های اجتماعی، و نوآوری‌های مالی، جامعه با بحران سالمندی مواجه خواهد شد.

احمد آقا تنها یک نمونه است. سالمندی در ایران، با وجود خانه‌ای قدیمی، حقوق بازنشستگی و سال‌ها کار، به معنای امنیت نیست. شکاف میان درآمد و هزینه، نبود پوشش بیمه‌ای مناسب، و فقدان سیاست‌های پایدار حمایتی، آینده اقتصادی سالمندان را در ابهام فرو برده است. در حالیکه سهم سالمندان از جمعیت کشور در حال افزایش است، منابع حمایتی فعلی، پاسخگوی نیازهای زیستی و کرامت‌محور این گروه نیست. تا زمانی که نظام بیمه‌ای، حقوق بازنشستگی و خدمات مراقبتی با واقعیت‌های زندگی سالمندان تطبیق نیابد، سالمندی در ایران همچنان معادل با دغدغه و اضطراب خواهد بود.