نگاهی به وضعیت رانندگان زن شاغل در تاکسی‌های اینترنتی؛ پیمودن مسیری پر اضطراب

تاکسی‌های اینترنتی با ورود خود به عرصه حمل‌ونقل، شکل و شمایل جدیدی به این بازار دادند. مزایای زیادی از طریق آمدن تاکسی اینترنتی شامل حال رانندگان و مسافران شد. رانندگان دیگر مجبور نیستند برای جذب مسافر ساعت‌ها در گرما و سرما کنار خیابان فریاد بکشند. مسافران هم بدون نیاز به اینکه مسیری طولانی را تا رسیدن به محل سوار شدن تاکسی طی کنند و مدتی کنار خیابان منتظر بمانند جلوی در خانه سوار ماشین می‌شوند و به محل مورد نظر خود می‌روند.

یکی از اتفاقاتی که با ورود تاکسی‌های اینترنتی افتاد ورود گسترده‌تر زنان به بازار حمل و نقل بود. قبلاً هم زنان به‌عنوان راننده تاکسی کار می‌کردند اما تک‌وتوک در شهر دیده می‌شدند. سرویس اسنپ رز که برای زنان راه‌اندازی شده بود باعث جذب رانندگان زن بیشتری شد. البته این سرویس بعد از مدتی به دلیل کم بودن متقاضیان از هر دو طرف منحل شد و بعد از آن رانندگان زن و مرد تحت پوشش یک سرویس به فعالیت می‌پردازند. همین امر چالش‌های زنان راننده تاکسی را دوچندان کرده به‌طوریکه اضطراب حاصل از آزار کلامی که از سوی بعضی مسافران ایجاد می‌شود، یک فضای ذهنی ناامن را برای رانندگان ساخته است. 

سایه سنگین ناامنی بر سر زنان راننده

چندی پیش ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد که توجه‌های زیادی را به خود جلب کرد. یکی از رانندگان زن تاکسی اینترنتی به‌طور مخفیانه از چند سفر خود فیلم گرفت و بدون نشان دادن چهره‌ها واکنش مسافران خود را ثبت کرد. چند مسافر مرد، راننده را خطاب قرار دادند. یکی از آن‌ها درخواست کرد که شماره تلفن راننده را داشته باشد، یکی با لحنی تحقیرآمیز گفت که سرعتش کم است و چند دقیقه بعد گفت اصلاً گواهینامه داری؟ دو نفر دیگر پیشنهاد کار دادند. یکی‌شان پیشنهاد کرد راننده را برای کار به‌عنوان منشی خصوصی خود به شرکتش ببرد، یکی دو نفر پرسیدند این کار سخت نیست؟ اذیت نمی‌شوید؟ حیف شما نیست؟

دیده شدن این تصاویر باعث شد مسئله آزار زنان راننده پررنگ شود و کاربران زیادی در مورد آن واکنش نشان دهند. همه این‌ها نشان از این دارد که حریم خصوصی رانندگان زن بسیار آسیب‌پذیر است. آن‌ها باید مدام مراقب باشند که اتفاقات دیگری در حین کار برایشان نیفتد.

 فارغ از امنیت جانی، امنیت روانی یک راننده زن چیزی است که اگر فراهم نشود سختی کار برای او چندبرابر است. راحله ۱۷ سال سابقه کار در فرودگاه و ایران خودرو دارد اما سال گذشته تعدیل شده و حالا راننده اسنپ است. او در مورد رفتار مسافران می‌گوید: «بیشتر مسافران محترمانه برخورد می‌کنند اما بعضی به خودشان اجازه می‌دهند سئوالات شخصی بپرسند یا در مورد ظاهر من اظهارنظر کنند. این‌ها آزاردهنده است. بعضی‌ها می‌گویند در این زمانه که مردها کار نمی‌کنند دم غیرتت گرم. به‌طور کلی رفتارهای توهین‌آمیز هست. من به‌عنوان یک زن برای خودم چارچوب‌هایی قرار می‌دهم. اگر مسافر بخواهد ارتباطی غیر از سفر برقرار کند یا بخواهد هرروز به دنبالش بروم او را بلاک می‌کنم. چون می‌ترسم برایم دردسر شود و همین شغل را هم از دست بدهم. در مواقعی که مزاحمتی ایجاد می‌شود تماس با پشتیبانی کمکی نمی‌کند. اسنپ در لحظه پاسخ نمی‌دهد و می‌گوید برای شما تیکت ثبت می‌شود و بعداً بررسی می‌کنیم و پاسخ می‌دهیم. شاید من همان لحظه در خطرم چه باید بکنم؟ باید سریع جواب بدهند آن همه پرسنل دارند. تپسی پشتیبانی بهتری دارد و بعد از چند دقیقه جواب می‌دهد.»

مسئله امنیت، مدام ذهن رانندگان را به خود جلب می‌کند. اکرم راننده تاکسی اینترنتی است و می‌گوید: «مسیرهای پرت و اطراف شهر انتخاب من نیستند. با اینکه کرایه‌های بالایی دارند اما حقیقتاً می‌ترسم. چیزهایی هم که در فضای مجازی می‌خوانم باعث می‌شود بیشتر احتیاط کنم. سفرهای اشتراکی را قبول نمی‌کنم چون می‌ترسم. همان‌قدر که مسافران از راننده‌ها و خفت‌گیری می‌ترسند ما هم از آن‌ها می‌ترسیم.»

این فضای ناامنی و ترس برای رانندگان فرسایشی و مداوم است. عسل می‌گوید: «من جلو نشسته‌ام اگر کسی از پشت چاقو را بگذارد روی پهلوی من، چه کاری می‌توانم انجام دهم؟ کاش اسنپ و تپسی مجوز داشتن اسپری فلفل را به زنان بدهند یا هشدارهایی بگذارند که اگر ماشین از مسیر تعیین‌شده خارج شد، بفهمند و به کمک بیایند یا به نزدیک‌ترین پایگاه پلیس خبر دهند.» 

راهکار بعضی از رانندگان برای امنیت بیشتر استفاده از اسنپ باکس است. راحله می‌گوید: «یک گزینه خوب اسنپ باکس است که با فعال کردن آن بسته جابه‌جا می‌کنم و دیگر لازم نیست مسافر ببرم. آن هم البته مسائل خود را دارد. باید بدانم در بسته چیست و چیز غیرمتعارف یا قیمتی نباشد که دردسرساز شود.»

تأمین امنیت اتفاقی نیست

در گزارش عملکرد اسنپ که یازدهم مردادماه امسال منتشر شده آمده که کاربران مسافر و راننده در مجموع ۲۵۰٬۸۶۹ تماس با بخش امنیت سفر داشته‌اند. از این میزان تنها ۲۱ درصد از کاربران مسافر و ۱۵ درصد از کاربران راننده از گزینه‌ گزارش اضطراری به تیم امنیت سفر به‌طور صحیح استفاده کرده‌اند. این نشان می‌دهد که آموزش در این زمینه امری لازم است و کاربران باید آگاه باشند که چگونه از گزینه‌های موجود استفاده کنند. بررسی عملکرد «اوبر» در کشورهای دیگر گویای این است که قبل از ورود راننده به چرخه کار، چندماه دوره آموزشی برگزار می‌شود. این آموزش‌ها از کمک‌های اولیه تا تأمین امنیت و نحوه رفتار با مسافر را در برمی‌گیرد. چیزی که در ایران هنوز میسر نشده است.

یکی از دلایلی که افراد را به سمت رانندگی در اسنپ و تپسی سوق می‌دهد استقلال مالی، ساعت کاری شناور و منعطف و خودمختاری است. طی کردن مراحل پیچیده اداری و تأیید گرفتن هم نیازی نیست. ثبت‌نام در اسنپ تقریباً ساده و از طریق بارگذاری تصاویر گواهینامه، بیمه‌نامه، معاینه فنی و عکس راننده ممکن است. عدم سوءپیشینه هم که از طریق خود پلتفرم‌ها و از پلیس استعلام گرفته می‌شود.

این پروسه سخت نیست و نهایتاً دقایقی از وقت شما را می‌گیرد. به همین دلیل حتی زنان خانه‌دار، دانشجویان و بازنشستگان به‌عنوان یک گزینه خوب برای رسیدن به درآمد در مدت کوتاه به آن نگاه می‌کنند. شاید همین آسانی ورود به جمع رانندگان زمینه ایجاد آزارها و آسیب‌ها را فراهم می‌کند. رانندگان دائماً با مردم در تماس هستند بنابراین لازم است از سلامت روان، تعادل رفتاری و آستانه تحمل بالا برخوردار باشند. 

براساس گزارش عملکرد اسنپ، تعداد ۴/۳ درصد از رانندگانش را زنان تشکیل می‌دهند. این را می‌توان در مورد تپسی هم با همین تقریب در نظر گرفت، چراکه بیش از 90 درصد رانندگان از هر دو پلتفرم مسافر می‌پذیرند. با توجه به بالارفتن میزان بیکاری و تعدیل‌ نیروهای گسترده اخیر می‌توان حدس زد که طی سال‌های آینده زنان بیشتری به این حوزه وارد می‌شوند. تأمین امنیت آن‌ها و در نظر گرفتن گزینه‌هایی برای سنجش و پایش رفتارهای رانندگان و مسافران و جریمه کردن افراد مزاحم و خاطی می‌تواند راهی جهت ایجاد فضایی آرام‌تر برای کاربران تاکسی اینترنی باشد.

از فرسایش روانی تا استهلاک خودرو

یک سوی دیگر ماجرای امنیت روانی این است که جامعه به شغل رانندگی تاکسی برای زنان هنوز عادت نکرده است. عسل می‌گوید: «برخورد خانواده، دوستان و اطرافیان اصلا خوب نیست. یا ترحم می‌کنند یا سرزنش. می‌گویند این چه کاری است که می‌کنی اگر با فامیل و آشنا برخورد کنی آبرویمان می‌رود. چرا باید کارکردن موجب آبروریزی باشد. من هم دارم برای کسب درآمد کار می‌کنم.»

امنیت اما تنها مسئله نیست. خرابی خودرو، تعطیلات رسمی، تعطیلات ناگهانی به دلیل آلودگی و ناترازی انرژی و این اواخر جنگ عواملی است که روی درآمد رانندگان تأثیر می‌گذارد. راحله می‌گوید: «این شغلی است که من از آن نانم را درمی‌آورم. هزینه بیمه را خویش‌فرما می‌پردازم، خرج بچه و زندگی هست. بعد از جنگ جی پی اس درست کار نمی‌کند. تا نزدیک مسافر می‌روی و لغو می‌کند، چون فکر می‌کند خیلی با او فاصله داری. همه سرگردان شده‌اند. درآمدم کم شده و در اسنپ و تپسی یک روز کارنکردن یعنی آن روز درآمد نداشتن.» در مواقعی شرایطی برای آسایش رانندگان از سوی پلتفرم‌های آنلاین در نظر گرفته می‌شود که غنیمت است و اگر ادامه پیدا کند می‌تواند زیرساخت مناسبی ایجاد کند. به‌طور مثال با اجرای طرحی به نام «چرخ زندگی به دست تو می‌چرخه» زنان سرپرست خانوار از پرداخت کمیسیون معاف کرده است.  

مشکل اصلی دیگر از دید رانندگان زن کرایه‌های پایین است. محیا 21 ساله است و مدتی است رانندگی می‌کند او می‌گوید: «مزاحمت‌ها همیشه هست، اعصاب آدم را خرد می‌کند با همه هم نمی‌شود دعوا کرد و موضوع را پیگیری کرد. این تحمل کردن از همه‌چیز بدتر است. اما آن‌قدر مشکلات دیگر روی سرت ریخته که مجبوری این یکی را بگذاری کنار. هزینه تعمیرات ماشین خیلی بالاست. جاهایی هم که اسنپ معرفی می‌کند زمان‌بر است و ممکن است چندروز بدون ماشین و در واقع بودن درآمد بمانی. کمیسیون زیادی می‌گیرند. پولی که درمی‌آوریم فقط برای روزمرگی است حتی یک ریال هم نمی‌شود پس‌انداز کرد.»

 دقت بیشتر در زیست زنان راننده نشان می‌دهد که این شغل با وجود مشکلاتی که دارد و فراهم نکردن بسترهای مناسب، انتخاب همیشگی آن‌ها نیست و به محض پیدا شدن فرصت دیگر از آن خارج می‌شوند. راحله در ادامه می‌گوید: «من امیدوارم به کار سابقم برگردم چون رانندگی آدم را فرسوده می‌کند شغل مناسبی برای زنان نیست و در این شغل روحیه خوبی ندارم.»

 رشد یک شغل در جامعه، سرمایه‌ای برای کارفرمایان محسوب می‌شود که نباید آن را به راحتی از دست داد. از طرفی تغییرات و تحرکات اجتماعی زیادی هم از طریق آن شکل می‌گیرد. تغییر نگاه به کار زنان در دهه‌های گذشته همه حاصل همین فعالیت‌هاست. امنیت زنان و دور کردن آن‌ها از استرس‌های روزانه جزو شرایط پایه کار است و این جمعیت نوپا به آن نیاز دارند.