ایرانِ بیآب؛ وقتی سدها نفس آخر را میکشند
ایران با شدیدترین بحران کمآبی در دهههای اخیر روبهروست؛ ۱۹ سد کشور در آستانه خشکی کاملاند، ذخایر سدهای تهران به ۶ درصد رسیده و احتمال جیرهبندی آب جدی است.
به گزارش آتیه آنلاین، آخرین گزارش وزارت نیرو از کاهش ۳۹درصدی ورودی آب به سدهای کشور و کاهش ۲۵درصدی حجم ذخایر خبر میدهد؛ در حالی که ۱۹ سد کمتر از پنج درصد آب دارند و تهران با افت ۴۲درصدی بارندگی، رکورد کمبارشترین سال قرن اخیر را شکسته است. وزارت نیرو کاهش فشار آب را راهکار اضطراری اعلام کرده و کارشناسان نسبت به ورود ایران به مرحله بحران پایدار آب هشدار میدهند.
در بخشی از گزارش روزنامه اعتماد آمده که ۱۹ سد ایران کمتر از پنج درصد آب دارند و عملاً در آستانه خشک شدن کاملاند. این سدها در استانهای تهران، آذربایجان شرقی و غربی، خراسانهای شمالی، رضوی و جنوبی، مرکزی و برخی استانهای جنوبی و غربی قرار دارند؛ از جمله سدهای فریمان، کرّیت، دوستی، بار، طرق، لار، رودبال، تنگاب، استقلال، عباسآبادلیکه، بانه و آیدوغموش.
کاهش شدید ورودی و ذخیره سدها
طبق آمار وزارت نیرو، از ابتدای مهر پارسال تا ۱۳ آبان امسال ورودی آب به سدهای کشور ۱.۳۵ میلیارد مترمکعب بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته (۲.۱۹ میلیارد مترمکعب) ۳۹ درصد کاهش داشته است.
همچنین، حجم فعلی آب ذخیرهشده در سدها ۱۷.۲۱ میلیارد مترمکعب است، در حالی که پارسال این رقم ۲۲.۹۲ میلیارد مترمکعب بود؛ به این ترتیب، ذخایر سدها فقط ۳۳ درصد پر هستند و نسبت به سال قبل ۲۵ درصد کاهش یافتهاند.
خشکسالی تاریخی در تهران و کشور
به گفته سازمان هواشناسی و وزارت نیرو، ایران در ۵۰ سال اخیر با چنین خشکسالی گستردهای روبهرو نبوده است.
در تهران، بارندگی از ابتدای مهر ۱۴۰۳ تا پایان شهریور ۱۴۰۴ فقط ۱۵۶ میلیمتر بوده که ۳۱ درصد کمتر از سال قبل و ۴۲ درصد کمتر از میانگین بلندمدت است.
به این ترتیب، کمترین بارندگی در یک قرن اخیر برای پایتخت ثبت شده است. این کاهش بیسابقه بارش، منجر به افت ذخایر سدهای تأمینکننده آب تهران به ۶ درصد ظرفیت شده است.
کاهش فشار و احتمال جیرهبندی آب در تهران
از اواخر سال گذشته، شرکت آبفای تهران برای مقابله با بحران کمآبی، کاهش فشار آب را در برخی مناطق پایتخت آغاز کرده است.
این اقدام در ابتدا بدون اطلاعرسانی و بهصورت محدود انجام شد، اما اکنون بهصورت سیاست دائمی در دستور کار قرار دارد.
ساکنان طبقات بالاتر ساختمانها (سوم به بالا) موظف شدهاند از پمپ و مخزن ذخیره آب استفاده کنند.
به گفته معاون بهرهبرداری آبفای تهران، در صورت ادامه روند فعلی و نبود همکاری مردم، احتمال جیرهبندی آب در سال ۱۴۰۴ بسیار بالاست. او اعلام کرد که بارندگی سال ۱۴۰۳ نسبت به میانگین نرمال ۴۶ درصد و نسبت به سال ۱۴۰۲ حدود ۲۵ درصد کمتر بوده است.
مصرف بالای آب در تهران
استاندار تهران اعلام کرده است که میانگین سرانه مجاز مصرف آب برای هر شهروند تهرانی ۱۳۰ لیتر در شبانهروز است، اما میانگین فعلی مصرف ۲۰۰ لیتر است؛ یعنی ۷۰ لیتر بیشتر از حد مجاز.
بر اساس بررسیها، تنها ۳۱ درصد جمعیت تهران زیر الگوی مصرف قرار دارند، ۶۳ درصد دو برابر الگو و ۷ درصد چند برابر حد مجاز مصرف میکنند.
۸۴ درصد مصرف کل آب در بخش خانگی است که تنها ۴ درصد برای شرب و ۳۰ درصد برای استحمام و شستوشوی ظروف مصرف میشود؛ حدود ۴۰ درصد نیز صرف امور غیرضروری مانند شستوشوی خودرو و آبیاری باغچهها میشود. به گفته استاندار، اگر فقط ۲۰ درصد از این مصرف غیرضروری کاهش یابد، تأثیر قابلتوجهی در وضعیت تأمین آب خواهد داشت.
سیاست «تعدیل فشار آب» و گلایه شهروندان
از تابستان امسال، در برخی مناطق تهران، کاهش فشار آب در ساعات نیمهشب تا بامداد اعمال شده است.
مسئولان میگویند این اقدام برای کاهش نشت شبکه و پر کردن مخازن شهری انجام میشود.
سخنگوی صنعت آب تأکید کرده است که از این پس، کاهش فشار آب با برنامهریزی و اطلاعرسانی قبلی اجرا میشود.
به گفته او، اگر فشار شبکه مدیریت نشود، سالانه تا ۸۰ میلیون مترمکعب نشت آب در خطوط لوله تهران (با طول ۲۱ هزار کیلومتر) رخ میدهد.
او هشدار داده که در صورت صرفهجویی نکردن ۱۰ درصدی، احتمال توزیع سهمیهای آب در مناطق مختلف تهران وجود دارد.
۵۰ شهر در وضعیت تنش آبی
سخنگوی صنعت آب همچنین از تنش آبی در ۵۰ شهر و ۲۴ استان کشور خبر داده و استانهای تهران، البرز، اصفهان، اراک، ساوه، تبریز، بانه و بندرعباس را دارای شدیدترین بحران معرفی کرده است.
در استانهای جنوبی مانند سیستانوبلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان نیز بارندگی بین ۵۰ تا ۹۰ درصد کاهش یافته است.
بازگشت به سیاست ده سال پیش
در سال ۱۳۹۴ نیز آبفای تهران نصب پمپ را برای ساختمانهای بیش از چهار طبقه الزامی کرده بود.
اکنون پس از یک دهه، همان سیاست با هدف مقابله با خشکسالی تکرار شده است.
در اطلاعیه تیرماه امسال، آبفای تهران تأکید کرد که ذخایر سدهای تأمینکننده آب پایتخت در پایینترین سطح یک قرن اخیر قرار دارد و برای توزیع عادلانه آب، مدیریت فشار شبکه ضروری است.
از شهروندان نیز خواسته شد برای جبران افت فشار، پمپ و مخزن خانگی نصب کنند.
دلایل ریشهای بحران آب
رئیس دانشکده مهندسی آب و محیطزیست دانشگاه شهید عباسپور، بحران آب را «بحرانی ملی و ساختاری» دانست و گفت: میانگین بارش سالانه کشور از ۲۴۰ به ۱۸۰ میلیمتر رسیده و پیشبینی میشود تا پایان قرن ۲۵ درصد دیگر کاهش یابد.
او افزود: سالانه حدود ۲۸۰ میلیارد مترمکعب از نزولات جوی تبخیر میشود، در حالی که برداشت بیرویه از منابع زیرزمینی و نشت گسترده آب در شبکهها، وضعیت را وخیمتر کرده است.
در برخی استانها، ۴۰ درصد آب قبل از مصرف نشت میکند و در تهران این میزان حدود ۲۶ درصد است، در حالی که میانگین جهانی زیر ۴ درصد است.
به گفته او، حفر چاههای مجاز و غیرمجاز و تبخیر آبهای زیرزمینی موجب خشک شدن رودخانهها و کاهش ذخایر طبیعی شده است.