رشد ۸ برابری مهاجرت پزشکان؛ تربیت هر پزشک ۲ میلیاردتومان برای کشور هزینه دارد
مهاجرت پزشکان یکی از چالشهای مهم بازار کار در سطح جهان بوده و در ایران هم به یکی از معضلات نظام بهداشت و درمان کشور تبدیل شده است. هر چند آمار رسمی از مهاجرت پزشکان از سوی نهادهای مسئول اعلام نمیشود اما طی سالهای اخیر مهاجرت این قشر بیش از گذشته در اخبار و گزارشها منعکس شده است. بر اساس یک محاسبهی ساده، مهاجرت هر پزشک بیش از دو میلیارد تومان به کشور آسیب میرساند. علاوه بر این، مهاجرت پزشکان سبب کمبود پزشک به ویژه در مناطق محروم شده و چالشهایی را برای نظام سلامت کشور ایجاد خواهد کرد.
کمبود پزشک و توزیع نابرابر
طبق پیشبینی موسسه جهانی مکنزی، جهان در سال 2030 با کمبود 18 میلیون نیروی بهداشت و درمان روبهرو خواهد بود. به همین جهت، بسیاری از کشورها سیاستهای جذب نیروی بهداشت و درمان را در دستور کار خود قرار دادهاند و فرآیندهای مربوط به آن را تسهیل کردهاند. این مشکل در ایران هم وجود دارد و به دلیل مهاجرت پزشکان رو به تشدید است.
بر اساس گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی، سرانهی پزشک عمومی، ۱۳ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است؛ درحالیکه این رقم در کشورهای توسعهیافته بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ پزشک است. وضعیت سرانهی پزشک متخصص از این هم نگرانکنندهتر است؛ بهطوریکه به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در کشور تنها ۶۲ پزشک متخصص وجود دارد. این آمار برای کشورهای اروپایی بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ پزشک و برای کشورهای منطقه، ۱۴۳ پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است.
به جز معضل کمبود پزشک در مقایسه با میانگین جهانی، توزیع این پزشکان هم در سطح کشور متناسب نیست. به طوری که ۴۵ درصد از پزشکان متخصص سراسر کشور در شهر تهران فعال هستند؛ استانی که تنها ۱۱ درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است. در ۵۰ درصد مناطق کشور، سرانهی پزشک کمتر از ۳۸ پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است که با میانگین جهانی فاصلهی بسیاری دارد.
مهاجرت پزشکان
سال گذشته حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی نسبت به کمبود پزشک در کشور هشدار داده و گفته بود «طی دو سال 1401 و 1402، ۱۰ هزار نفر از جامعه پزشکی کشور مهاجرت کردهاند.» سازمان نظام پزشکی نیز اعلام کرده فقط آماری که میتوان برای مهاجرت کادر درمان به آن استناد کرد، آمار تعداد پزشکان و کادر پزشکی است که برای خروج از کشور از این سازمان گواهی دریافت گواهی عدم سوءپیشینه فعالیت پزشکی (Goodstanding) گرفتهاند.
گرچه ممکن است همه این افراد مهاجرت نکرده باشند و یا برخی از آنان بعد از سفر، دوباره به کشور برگردند. بررسیهای این سازمان نشان میدهد تعداد اعضای سازمان نظام پزشکی که برای مهاجرت از این سازمان گواهی گوداستندینگ گرفتهاند از حدود ۷۵۰ نفر در سال ۱۳۹۷ با بیش از 8 برابر رشد به بیش از ۶ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است.
همچنین بر اساس گزارش رصدخانه مهاجرت ایران، تعداد پزشکان ایرانی در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) بیش از دو و نیم برابر شده و از حدود چهار هزار پزشک به بیش از 10 هزار پزشک رسیده است.
دلایل مهاجرت
عوامل اقتصادی یکی از مهمترین دلایل پزشکان برای مهاجرت است. بسیاری از پزشکان از دستمزد ناکافی در مقایسه با هزینههای زندگی شکایت دارند. تورم بالا و کاهش ارزش پول ملی باعث میشود درآمد آنها کفاف زندگی را ندهد. بر خلاف تصور رایج، بیکاری یا آینده شغلی نامطمئن از دیگر دلایل مهاجرت پزشکان است. نرخ بیکاری بالا در میان آنان و عدم تضمین شغلی پایدار، پزشکان را به سمت کشورهای با فرصتهای شغلی بهتر سوق میدهد.
همچنین دلایل حرفهای هم بر مهاجرت پزشکان تاثیرگذار هستند. کمبود امکانات پزشکی و تجهیزات مدرن در ایران، پزشکان را به مهاجرت به کشورهایی مانند آمریکا، کانادا یا آلمان ترغیب میکند که سیستم بهداشتی پیشرفتهتری دارند.
ساعات کاری طولانی، حقوق پایین و نادیده گرفته شدن توسط مدیران، از دلایل اصلی نارضایتی شغلی پزشکان است. کیفیت آموزش و نبود فرصتهای تحقیقاتی در کشور از دیگر دلایل حرفهای مهاجرت پزشکان است. علاوه بر این، دانشجویان و پزشکان جوان اغلب به دلیل وضعیت نهچندان مناسب آموزش پزشکی در ایران، به مهاجرت فکر میکنند.
هزینه تربیت یک پزشک
دولت سالیانه میلیاردها تومان برای تربیت پزشکان هزینه میکند که این رقم شامل سرانهی آموزشی، تجهیزات آزمایشگاهی، حقوق اساتید و سایر هزینههای بیمارستانی است. طبق ادعای وزارت بهداشت، براساس میزان سرانه تعیینشده از سمت سازمان برنامه و بودجه، هزینهی صرفشده برای هر دانشجوی پزشکی ۲۱۳ میلیون تومان است.
بنا به گفته رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، هزینه یک دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی ۲۰۰ میلیون تومان در سال و به عبارتی یک میلیارد و 500 میلیون تومان در هفت سال دورهی تحصیل پزشکی است. البته در برخی گزارشهای غیررسمی این رقم تا دو و نیم میلیارد تومان نیز تخمین زده شده است.
به گفته مدیرکل مدارس و مراکز غیردولتی و توسعه مشارکتهای مردمی وزارت آموزش و پرورش، هزینهی تمامشده تحصیل هر دانشآموز در مدارس دولتی سالیانه بین 30 تا 40 میلیون تومان است. با این حساب، هزینهی 12 سال تحصیل هر دانشآموز برای کشور بین 360 تا 480 میلیون تومان است. درمجموع برای تربیت یک پزشک از دوران دبستان تا پایان دوره هفت سال تحصیل پزشکی، بین دو تا سه میلیارد تومان هزینه میشود که البته این رقم برای پزشکان متخصص بالاتر است. این رقم بدون در نظر گرفتن تورم طی سالهای اخیر است.
تبعات جانبی مهاجرت پزشکان
مهاجرت پزشکان علاوه بر تحمیل کردن هزینههای مالی بر کشور و نظام سلامت، تبعات غیرمالی هم بر سیستم بهداشت و درمان دارد که برخی از آنان عبارتند از: کاهش کیفیت خدمات درمانی در پی کاهش تعداد پزشکان و متخصصان، افزایش فشار بر پزشکان باقیمانده و فرسودگی شغلی آنان، تاثیر منفی بر آموزش پزشکی، کاهش اعتماد به نظام سلامت و احتمال بروز نارضایتی اجتماعی، تاثیر بر سایر متخصصان در سایر حوزهها و افزایش مهاجرت در آنان و افزایش نابرابری در دسترسی به خدمات سلامت به دلیل بالا بودن هزینههای سلامت در بخش خصوصی.
اینها همه در حالیست که هیچ برنامه روشن و دقیقی برای ترغیب پزشکان به ماندن در کشور وجود ندارد و به نظر میرسد در سالهای آتی پزشکان بیشتری به مهاجرت از کشور فکر خواهند کرد.