ششمین پاییز خشک؛ بیسابقه در ۴۰ سال گذشته
سازمان هواشناسی در اطلاعیهای اعلام کرد تا دو هفته آینده در بیشتر مناطق کشور یا بارندگی نداریم یا بسیار کمتر از نرمال خواهد بود.
بررسیهای جامع و دادههای اقلیمی سالهای اخیر برای خاورمیانه ناامیدکننده است. این منطقه و بهویژه ایران درگیر یکی از طولانیترین و شدیدترین دورههای خشکسالی دهههای اخیر است. پاییز امسال، ششمین پاییز بسیار خشک متوالی در کشور است و میزان بارندگی بهطور چشمگیری کمتر از نرمال ثبت شده است. یک خشکی بیسابقه در ۴۰ سال گذشته.
سازمان هواشناسی در اطلاعیهای با خبرهای نگرانکننده برای ایران خشک، نوشت: «بر اساس دادههای هواشناسی، نیمه اول سال شمسی جاری و بهخصوص ۴۰ روز گذشته پاییزجاری در بسیاری از استانها بهویژه در فلات مرکزی و استانهای همجوار زاگرس، خشکترین دوره در ۴۰ سال گذشته بوده است. این وضعیت بحرانی، منابع آبی سطحی و زیرسطحی کشور را با فشار بیسابقهای مواجه کرده است.»
وقتی این خبر را در کنار پایان ذخیره سدها بگذاریم شرایط نگرانکنندهتر میشود. در این اطلاعیه آمده که در شهرهای بزرگ مانند تهران، تبریز، مشهد و اراک، بعضی سدهای اصلی تأمینکننده آب شرب به روز صفر آبی رسیده یا بسیار نزدیک شدهاند. یعنی ذخایر قابل برداشت به حداقل رسیده و چارهای جز اتکای کامل به منابع زیرزمینی نمانده است: «این روند خطر تشدید فرونشست و فقر منابع آبی در سالهای آینده را بهطور جدی افزایش میدهد. از سوی دیگر، دمای میانگین کشور در پاییز جاری حدود یک درجه سانتیگراد بیش از میانگین بلندمدت بوده که خود به افزایش تبخیر، کاهش رطوبت خاک و تشدید اثرات خشکسالی منجر شده است.»
برداشت آبهای زیرزمینی در ۵۰ سال گذشته مناطق مختلف کشور را از استانهای مرکزی مثل اصفهان و یزد و تهران تا آذربایجان غربی و شرقی و همدان و شیراز و قزوین دچار فرونشست کرده و راهکار مقابله با آن هم فقط توقف برداشت آب از سفرههای آب زیرزمینی است. آخرین آمارها نشان میدهند که فرونشست در دشتهای تهران و کرج تا ۳۶ سانتیمتر در سال رسیده و در دشت مشهد و اصفهان هم زمین بین ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر در سال فرو مینشیند. در چنین دشتهایی دیگر حتی نمیتوان به بارشهای آینده امیدوار بود چون زمین تبدیل به بیابانی غیرقابل احیا میشود. این هشداری است که کارشناسان سالهاست اعلام میکنند.
در چنین شرایطی که بحران آب تبدیل به ابربحران شده، حتی کمبارشی در زمستان هم ادامه خواهد داشت. سازمان هواشناسی در بخش دیگری از این اطلاعیه گفته که براساس مدلهای میانمدت و هفتگی، تا دو هفته آینده، بارندگی در اغلب مناطق کشور رخ نمیدهد و یا بسیار کمتر از نرمال خواهد بود. کمبارشی حتی در زمستان هم در نیمه شرقی کشور ادامه خواهد داشت: «مدلهای فصلی نشان میدهند که در ماههای زمستان نیمه غربی کشور با احتمال متوسط در شرایط نرمال بارشی قرار میگیرد اما نیمه شرقی همچنان با گرایش به کمبارشی مواجه خواهد بود. این تفاوت منطقهای در بارش، نیازمند برنامهریزی دقیق و منطقهمحور در مدیریت منابع آب است.»
مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی با اعلام هشدار جدی، از تمامی مسئولان، نهادهای اجرایی، شهرداریها، صنایع، کشاورزان و عموم مردم درخواست کرده که مصرف آب را بهطور جدی مدیریت و کاهش دهند، از هرگونه مصارف غیرضروری و هدررفت منابع آبی جلوگیری شود، برنامههای صرفهجویی، بازچرخانی آب و استفاده از فناوریهای نوین در مدیریت منابع آب در اولویت قرار گیرد: «این مرکز بر ضرورت اقدامات فوری برای تقویت زیرساختهای آبی، پایش منابع زیرزمینی و تدوین برنامههای اضطراری توسط نهادهای مسئول تاکید میکند و توصیه میکند که آموزشهای عمومی در زمینه بحران آب و تابآوری در برابر خشکسالی در سطح مدارس، رسانهها و جوامع محلی گسترش یابد.»
پس از تابستان سوزان، امیدها اغلب به پاییزی بود که بتواند به هراس مردم را از خالی شدن سدها پایان دهد. اما امسال هم برای ششمین سال پی در پی پاییز خشک و بیباران به نیمه رسید. در این شرایط به نظر میرسد همانطور که در اطلاعیه سازمان هواشناسی آمده باید منتظر برنامههای اضطراری مدیریت آب بود.