تعدیل نیرو و تعطیلی شرکتها؛ برزخ بیکاری پس از جنگ
با گذشت بیش از چهار ماه از جنگ ۱۲ روزه، موج تعدیل نیرو و رکود اقتصادی، بازار کار را فلج کرده است. آمارها از کاهش اشتغال، بهویژه برای زنان و فارغالتحصیلان، و ناامیدی گسترده کارجویان حکایت دارد.
جنگ ۱۲ روزه بیش از چهار ما است که به پایان رسیده، اما تبعات آن برای مردم معمولی همچنان ادامه دارد. علاوه بر جهش نرخ ارز و گرانی برخی اقلام و کاهش تقاضا در بازارهای مختلف، بهویژه کالاهای با دوام به اذعان فعالان صنعتی، بعد از این جنگ بسیاری از شرکتها برای کاهش هزینهها دست به تعدیل نیرو زدند. موضوعی که قابل پیش بینی بود، اما اقدامی برای پیشگیری از آن انجام نشد. این روزها افراد زیادی در جستجوی کار هستند، اما درهای زیادی به رویشان باز نمیشود.
بررسی شبکههای اجتماعی، اظهارات فعالان اقتصادی و گزارشهای مختلف حاکی از این است که بسیاری از شرکتها بعد از جنگ ۱۲ روزه دست به تعدیل نیرو زدهاند. اتاق بازرگانی تهران نیز بعد از جنگ گزارشی مبتنی بر پاسخ ۷۳۵ مدیر و مالک کسب وکار منتشر کرد که نشان میدهد عموم کسب و کارها در بازگشت به وضعیت پیش از جنگ با مشکل مواجه اند. ۷۴ درصد شرکتها تولیدشان پس از جنگ نسبت به قبل از جنگ، دچار کاهش شده است.
در این میان بازگشت به وضعیت عادی در پساجنگ برای کسب و کارهای کوچک دشوارتر است به نحوی که ۶۰ درصد از کسب و کارهای کوچک و متوسط همچنان با کاهش ظرفیت تولیدی بیش از ۲۰ درصد نسبت به پیش از شروع جنگ مواجه اند. همچنین ۳۳ درصد شرکتها اعلام کردهاند برای مواجهه با شرایط پساجنگ تعدیل نیروی کار را در دستور کار قرار داده اند و ۳۶ درصد شرکت ها بدنبال تعطیلی بخشی یا تمامی فعالیت های کسب و کار خود هستند. همچنین ۳۸ درصد کسب و کارها نیز، برای حفظ تاب آوری، «تقویت ذخایر مالی اضطراری (صندوق اضطراری)» را در برنامه خود قرار داده اند. جستوجویی در فضای لینکدین فارسی هم این موضوع را تایید میکند. بسیاری از افرادی که این روزها پروفایل خود را تغییر دادهاند تا نشان دهند به دنبال شغل جدید هستند، از موج تعدیل بعد از جنگ و چشمانداز نامعلوم آینده گلایه کردهاند.
مهران، یکی از کارجویان که بعد از جنگ تعدیل شده، میگوید: از مرداد ماه در جست و جوی شغل هستم و تا حالا بیش از ۲۰ رزومه ارسال کردهام، اما حتی یک نفر هم تماس نگرفته است. در نهایت برای اینکه مطمئن شوم رزومه به دست شرکتها رسیده، با چند مورد از آنها که رزومهام را در اولویت بررسی قرار داده بودند، تماس گرفتم؛ پاسخ این بود که به دلیل شرایط حاکم بر کشور استخدامهای خود را به حالت تعلیق در آوردهاند.
این وضعیت در حالی است که قراردادهای شرکتی که علی هم در آن مشغول بوده، پیش از این سالانه بوده، اما این شرکت از ابتدای سال جاری هیچ قراردادی با کارکنان خود منعقد نکرده و بعد هم در مرداد ماه بخشی از نیروهای خود را تعدیل کرده است.
مریم هم یکی دیگر از افرادی است که تقریبا دو ماه بعد از جنگ تعدیل شده است؛ یعنی زمانی که ترکش مشکلات اقتصادی به شرکتهای بیشتری رسیده است. او هم میگوید تقریبا از پیدا کردن کار در سایتهای کاریابی ناامید شده و حالا بیشتر تلاش میکند از طریق دوستان و همکاران قبلی به دنبال کار باشد: «معلوم نیست این روزها در سایتهای کاریابی چه خبر است؟ رزومهها توسط شرکتها مشاهده میشود و حتی در اولویت بررسی قرار میگیرد اما هیچ شرکتی حتی برای مصاحبه هم تماسی نمیگیرند.»
زنان، قربانی اصلی تعدیل نیرو در بازار کار
جدیدترین آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار نیز نشان میدهد تعداد کل شاغلان 15 ساله و بیشتر در تابستان 1404 بیش از 170 هزار نفر کمتر از تابستان 1403 بوده است. البته زنان اصلیترین قربانی این کاهش اشتغال بودند، به طوریکه در تابستان امسال نسبت به زمان مشابه سال 1403، اشتغال مردان بیش از 121 هزار نفر بیشتر شده، اما اشتغال زنان نزدیک به 293 هزار نفر کمتر شده است.
عموما زنان در بحرانهای اقتصادی بیشتر در معرض خطر تعدیل نیرو قرار دارند. در اصل ترکیبی از عوامل ساختاری، اجتماعی و اقتصادی موقعیت شغلی زنان آسیبپذیرتر است. در بسیاری از کشورها، زنان بهویژه مادران، مسئولیتهای مراقبتی بیشتری را بر عهده دارند و این گونه تصور میشود که مردان نقش اصلی تامین مالی خانواده را بر عهده دارند. علاوه بر این کلیشهها، این امر بهویژه به دلیل تمرکز بالای زنان در مشاغل پشتیبانی و اداری است. این مشاغل، که اغلب در ساختارهای سازمانی بهعنوان «غیرضروری» یا «پشتیبانی» در نظر گرفته میشوند، در زمان کاهش هزینهها و تعدیل نیروها، اولین بخشهایی هستند که با کاهش هزینه مواجه میشوند. به طور کلی زنان در سطوح مدیریتی نمایندگی کمتری دارند و مجموع این شرایط زنان را در برابر بحرانهای اقتصادی آسیبپذیرتر میکند.
از طرف دیگر تأثیر تعدیل نیرو بر زنان فراتر از از دست دادن شغل است. برخی مطالعات نشان میدهد زنان پس از از دست دادن شغل، کاهش درآمد قابلتوجهی نسبت به مردان تجربه میکنند. این تفاوت تا حدی به احتمال این است که زنان برای پذیرش شغلهای نیمهوقت یا کارهای کمدرآمد پس از از دست دادن روی میآورند.
در این میان در شرایطی که آمارها حاکی از کاهش تعداد شاغلان است، نرخ بیکاری هم کاهش جزئی داشته و از 7.5درصد در سال 1403 به 7.4 درصد در تابستان امسال رسیده، بهطوری که جمعیت 15 ساله و بیشتر بیکار در تابستان امسال بیش از 65 هزار نفر کمتر از سال گذشته بوده است. البته این وضعیت شامل زنان نمیشود چراکه تعداد زنان بیکار در تابستان امسال بیش از چهار هزار نفر بیشتر از سال قبل اعلام شده است.
البته باید به این نکته توجه داشت در محاسبه آمار بیکاران، افرادی در نظر گرفته میشوند که جویای کار هستند. اما جمعیت غیر فعال 15 ساله و بیشتر شامل کسانی است که به هر دلیل جویای کار نیستند، از جمله دانش آموزان، بازنشستگان، افرادی که دیگر امیدی به پیدا کردن شغل ندارند و غیره.
بیکاری ۴۰ درصد از فارغالتحصیل آموزش عالی
گزارش مرکز آمار نشان میدهد جمعیت غیرفعال 15 ساله و بیشتر در تابستان امسال بیش از یک میلیون نفر نسبت به تابستان سال قبل بیشتر شده است. این رقم نشان میدهد افراد بیشتری از پیدا کردن شغل ناامید شدهاند. البته در این بخش هم وضعیت زنان بدتر است، بهطوری که تابستان امسال جمعیت غیرفعال در بین زنان بیش از 700 هزار نفر و در بین مردان بیش از 300 هزار نفر بیشتر از زمان مشابه سال قبل اعلام شده است. بر این اساس میتوان گفت احتمالا بخشی از کاهش نرخ بیکاری، در شرایطی که تعداد شاغلان کمتر شده، مربوط به کاهش افرادی است که جویای کار هستند.
گزارش اخیر مرکز آمار، نکات قابل توجهی دیگری هم دارد که یکی از آنها مربوط به وضعیت فارغالتحصیلان آموزش عالی است. بررسي نرخ بیکاری جمعیت 15 ساله و بیشتر فارغ التحصیل آموزش عالي، نشان ميدهد 10.6 درصد از جمعیت فعال فارغالتحصیلان آموزش عالي بیکار بودهاند. این نرخ در تابستان سال قبل 11.6 درصد بوده است. البته بررسی آمار به تفکیک جنسیت نشان دهنده بیشتر بودن جمعیت فارغالتحصیلان آموزش عالي بیکار در بین زنان است به طوری که این نرخ در تابستان امسال برای مردان 7.1 و برای زنان 18.3 درصد اعلام شده است.
بررسی آمار مربوط به سهم جمعیت بیکار فارغ التحصیل آموزش عالي از كل بیکاران نیز وضعیت مشابهی را نشان میدهد. بر این اساس در تابستان امسال، سهم جمعیت بیکار فارغالتحصیل آموزش عالي از كل بیکاران در بین زنان 63.1 درصد، در بین مردان 28.3 درصد و برای کل کشور 40.3 درصد اعلام شده است.