تهران بیحریم؛ پایتخت در بلاتکلیفی
حریم تهران، محدودهای که قرار بود رشد و توسعه پایتخت را کنترل کند، حالا خود به چالشی تازه تبدیل شده است. اختلاف دیدگاه میان مدیران شهری و نهادهای دولتی، نگرانیها درباره ساختوسازهای غیرقانونی، زمینخواری و نابسامانیهای شهری را افزایش داده و پرسشی تازه درباره آینده مدیریت شهری تهران ایجاد کرده است.
تهران بدون حریم واقعی؟ مدیران شهری معتقدند تهران با جمعیت شبانه نزدیک به ۹.۵ میلیون نفر و جمعیت روزانه حدود ۱۲ میلیون نفر، نیازمند حریم گستردهای است تا از توسعه غیرقانونی و فشارهای ساختوساز جلوگیری شود. مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، میگوید:تهران که بیش از ۱۰ میلیون نفر جمعیت روزانه دارد، حریم ندارد و لکههای کوچکی را به عنوان حریم در نظر گرفتند که اگر آنها را هم به مازندران بدهند، راحتتریم.
چمران توضیح میدهد که مناطق شمال، غرب و جنوب تهران به سایر شهرها واگذار شدهاند و بخشهای مهمی از حریم عملا از بین رفتهاند. او هشدار میدهد:ما گفتیم قانون را اصلاح کنند و تا وقتی اصلاح نشده، حریم را به هم نریزند. امروز مرتضیگرد و تورقوزآباد حریم دارند اما تهران حریم ندارد.
به گفته چمران، روستاهایی که روزی جمعیت اندکی داشتند، اکنون شهرکهای چند ده هزار نفری شدهاند و بخشی از حریم تهران را بلعیدهاند. نبود حریم مشخص، زمینهساز تخلفات، ساختوسازهای غیرمجاز و نابسامانیهای شهری شده است.
این درحالی است که زهرا احمدی، مشاور استاندار تهران، وضعیت را متفاوت توصیف میکند. او به ایسنا گفته است:شهرداری تهران بر اساس قانون حریم مصوبنشده اقداماتی را در این محدوده انجام داد و اقدامات شهرداری مبتنی بر محدودهای صورت گرفت که به تصویب نرسیده و ابلاغ نشده بود.
احمدی تأکید میکند که محدوده قانونی حریم از شمال تجریش تا جنوب شهر ری مشخص است و مدیریت زمینهای این حوزه تحت نظارت وزارت جهاد کشاورزی و منابع طبیعی انجام میشود. او هدف استانداری را تمرکز مدیریتی و یکپارچهسازی کنترل حریم عنوان کرده و میگوید:
هدف استانداری از این روند، ساماندهی و تمرکز مدیریتی است تا محدوده حریم تنها تحت نظارت یک نهاد قرار گیرد و مدیریت یکپارچه در آن اعمال شود.
مدتی پیش شهرداری تهران هم در نامهای به وزارت کشور نسبت به توقف اجرای طرح راهبردی مدیریت حریم و بلاتکلیفی برخی مناطق هشدار داده است. این نامه نشان میدهد که حتی نهادهای رسمی شهری از وضعیت فعلی نگران هستند و تأکید دارد که بخشی از شهر عملاً از حریم خارج شده و خطر توسعه غیرقانونی افزایش یافته است:اگر حریم رعایت نشود، فرصتطلبان و زمینخواران از هر خلأی سوءاستفاده میکنند.
اما چرا اختلاف ادامه دارد؟بلاتکلیفی حریم تهران ریشه در اختلاف دیدگاهها درباره مدیریت، محدودهها و مسئولیتها دارد. تهران، به دلیل تمرکز جمعیت و امکانات، نیازمند حریم گسترده و یکپارچه است. وقتی مناطق تحت مدیریت چند نهاد مختلف قرار میگیرند، احتمال تخلفات غیرقانونی افزایش یافته و منابع ملی در معرض خطر قرار میگیرند.
تحلیلگران شهری معتقدند حریم تنها محدود به مرزهای اداری نیست؛ این فضا تنفس شهری است، فضایی که باید برای توسعه کنترلشده، زیرساختها و فعالیتهای ضروری نگه داشته شود. وقتی حریم رعایت نمیشود، همه چیز به سود زمینخواران و فرصتطلبان تمام میشود.
از سوی دیگر، استانداری تأکید دارد که نقشه پهنهبندی تا پایان آبان ماه نهایی میشود و وضعیت هر قطعه زمین مشخص خواهد شد. هدف این است که با تمرکز مدیریتی، نابسامانیها کاهش یافته و مدیریت یکپارچه حریم ممکن شود.
اختلاف دیدگاه میان شورای شهر و نهادهای دولتی، تهران را در وضعیت بلاتکلیفی نگه داشته است. نبود هماهنگی و اجرای ناقص حریم، نه تنها مشکلات شهری و ساختوساز غیرقانونی را افزایش میدهد، بلکه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی نیز دارد؛ از هدررفت منابع ملی تا کاهش کیفیت زندگی و ایجاد فشار بر زیرساختها.