تهران در وضعیت بنفش؛ نفس عابران به شماره افتاد
«۱۴ روز ناسالم، دو روز بسیار ناسالم و دو روز خطرناک؛ این سهم هوای تهران فقط در هشت ماه گذشته است.» از کنار عددها ساه می گذریم اما وقتی صبح از خانه بیرون میآیی و گلو میسوزد این عددها معنی دیگری برایمان پیدا می کند. تهران دوباره در وضعیت بنفش و قرمز نفس میکشد؛ شهری که انگار آلودگی بخشی دائمی از زیست روزمرهاش شده است.
هوا خاکستری است و خورشید پنهان، مه غلیظی که روی خیابانها نشسته، بیش از آنکه نشانی از زمستان باشد، بوی دود میدهد. مادر، دست کودک را محکم گرفته؛ ماسک روی صورتش جا خوش کرده و نگاهش به صفحه موبایل است: «شاخص آلودگی ۱۵۳؛ ناسالم برای همه». این فقط یک عدد نیست؛ هشدار است. بر اساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، میانگین کیفیت هوای پایتخت در وضعیت ناسالم برای همه قرار دارد. آلاینده شاخص، ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است؛ همان ذراتی که بیسروصدا تا عمق ریه نفوذ میکنند.
از ابتدای سال جاری تا چهارم آذرماه، هوای تهران فقط شش روز پاک، ۱۲۳ روز قابل قبول، ۱۰۶ روز ناسالم برای گروههای حساس، ۱۴ روز ناسالم برای همه، دو روز بسیار ناسالم و دو روز خطرناک بوده است. این یعنی بخش بزرگی از سال، تهران یا در وضعیت هشدار بوده یا در مرز بحران.
شایسته جهانشاهی، از مدیران شرکت کنترل کیفیت هوا، ریشه بحران را فقط در یک عامل خلاصه نمیکند. او از پایداری هوا، افزایش مصرف سوختهای فسیلی و فرسودگی ناوگان حملونقل بهعنوان سه ضلع اصلی تشدید آلودگی یاد میکند. روزانه حدود پنج میلیون تردد خودرو در تهران ثبت میشود. در کنار آن، ۸۰ هزار تاکسی در شهر فعالیت میکنند که تقریباً نیمی از آنها فرسودهاند. این ناوگان، سهم قابلتوجهی در تولید ذرات معلق دارد.
جهانشاهی تأکید میکند که مدیریت آلودگی هوا متولی واحد ندارد؛ ۲۳ دستگاه بر اساس قانون هوای پاک مسئولاند. اما در عمل تحریمها، کمبود منابع مالی، ضعف هماهنگی، کیفیت پایین سوخت و مقاومت برخی نهادها در برابر اجرای استانداردها، اجرای کامل قانون را نیمهکاره گذاشته است.
جهانشاهی، بخشی از بحران را هم به خودروهای اینترنتی، صنایع آلاینده اطراف تهران و پسماندسوزیهای پراکنده نسبت میدهد و تأکید میکند نقش نظارتی محیط زیست هنوز به اندازه بحران، قوی نیست.
محمدصادق معتمدیان، استاندار تهران، از زاویه مدیریت بحران به ماجرا نگاه میکند. او میگوید اگر تصمیمات اخیر اتخاذ نمیشد، غلظت آلایندهها افزایش بیشتری پیدا میکرد و تهران به سطح بحرانیتری میرسید.
از نگاه او، بخشی از اقدامات، پیشگیرانه و بهداشتی بوده است: حضور فعال مراکز درمانی، آموزش همگانی، هشدار به بیماران قلبی، ریوی و بیماران خاص و توصیه به استفاده از ماسک و پرهیز از حضور در تجمعها.
حتی برای سینماها، تئاترها و مراکز تجمعی نیز محدودیتهایی تصویب شده تا ظرف ۲۴ ساعت اجرایی شود. استاندار تهران میگوید قانون هوای پاک شامل: ۳۴ ماده، ۳۹ تبصره و ۱۷۶ تکلیف برای ۲۱ دستگاه اجرایی است اما اعتراف میکند اگر این تکالیف در سالهای گذشته کامل اجرا میشد، امروز تهران تا این حد درگیر بحران نبود. در روزهای اخیر کارخانههای سیمان محدود یا پلمب شدند، واحدهای شن، ماسه و کورههای آجرپزی متوقف شدند.
حسن عباسنژاد، مدیرکل محیط زیست استان تهران هم از اجرای طرح پایش ویژه در سه پهنه کاری و ۲۱ محور نظارتی خبر میدهد.در این طرح، دودکشها، فیلترها، سامانههای کنترل آلودگی صنایع و پروژههای عمرانی بهصورت میدانی بررسی میشوند. او تاکید می کند: در شرایط اضطرار هیچگونه اغماضی درباره منابع آلاینده وجود ندارد.
تهران امروز فقط با دود و ذرات معلق نمیجنگد؛ با فرسودگی تصمیمها، ناهماهنگی دستگاهها و تعویق اجرای قانون هم درگیر است. تا وقتی نفس شهر به تصمیمهای مقطعی و اضطراری بند باشد، هر پاییز و زمستان همین هشدارها تکرار میشود.
و این پرسش تکراری باقی است: آیا تهران روزی دوباره «هوای پاک» را نه در آمار، بلکه در نفسکشیدن تجربه خواهد کرد؟