تهران زیر سایه ذرات ۲.۵ میکرن؛ چرا باد دیگر نجاتبخش نیست؟
تهران از ابتدای سال فقط ۶ روز هوای پاک داشته؛ در حالیکه در همین مدت ۱۰۵ روز هوای ناسالم برای گروههای حساس، هشت روز هوای قرمز برای همه افراد و حتی دو روز خطرناک و دو روز بسیار خطرناک ثبت شده است. در ماه آبان هم تهرانی ها ۲۱ روز هوای ناسالم تنفس کرده اند.
صبحی کدر در تهران آغاز میشود؛ آسمانی که رنگ آن نه خاکستری روشن است و نه آبی، بلکه چیزی میان دود و مه. شاخص کیفیت هوا روی عدد ۱۴۲ ایستاده و گزارشهای رسمی تأیید میکنند که هوا در وضعیت نارنجی قرار گرفته است.
مردمی که ماسک بر چهره دارند، کودکی که در ایستگاه اتوبوس سرفه میکند و سالمندی که با نگرانی به آسمان مات نگاه میکند، روایت ثابت این روزهای پایتختاند.
بنابر اعلام شرکت کنترل کیفیت هوا، شاخص لحظهای و شاخص ۲۴ ساعت گذشته هر دو عدد ۱۴۲ را نشان میدهند. تهران از ابتدای سال تنها ۶ روز هوای پاک داشته و در کنار آن ۱۲۳ روز هوای قابل قبول، ۱۰۵ روز هوای ناسالم برای گروههای حساس، هشت روز هوای ناسالم برای همه افراد و شرایط قرمز، دو روز هوای خطرناک و دو روز هوای بسیار خطرناک را تجربه کرده است.
در آبانماه امسال نیز تهرانیها ۲۱ روز هوای ناسالم برای گروههای حساس و ۹ روز هوای قابل قبول تنفس کردهاند. بهترین کیفیت هوا در ۲۷ آبان با شاخص ۸۰ ثبت شد و آلودهترین روز آبان، روز ۱۳ این ماه بود که شاخص ۱۴۸ را نشان میداد. آلاینده شاخص این ماه در تمامی روزها ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون بود.
مقایسه آماری سالهای گذشته نیز تصویری مشابه و حتی نگرانکنندهتر ارائه میدهد. در آبان سال گذشته ۲۱ روز هوای قابل قبول، هشت روز هوای ناسالم برای گروههای حساس و یک روز هوای ناسالم ثبت شد. بهترین کیفیت هوا در ۱۶ آبان با شاخص ۵۷ و آلودهترین روز در ۲۷ آبان با شاخص ۱۵۲ بود. آبان سال ۱۴۰۲ نیز ۱۶ روز هوای قابل قبول، ۱۳ روز ناسالم برای گروههای حساس و یک روز ناسالم را تجربه کرده است؛ روز ۲۴ آبان آن سال با شاخص ۱۵۱ آلودهترین روز بود.
در سال ۱۴۰۱ نیز کیفیت هوا ۱۹ روز در وضعیت قابل قبول و ۱۱ روز در وضعیت ناسالم برای گروههای حساس قرار داشته است. در آبان ۱۴۰۰ تهرانیها ۱۷ روز هوای قابل قبول و ۱۳ روز ناسالم برای گروههای حساس را پشت سر گذاشتند. آبان ۱۳۹۹ نیز شامل ۲۰ روز قابل قبول و ۱۰ روز ناسالم برای گروههای حساس بود. در آبان ۱۳۹۸ نیز تهرانیها ۱۹ روز هوای قابل قبول و ۱۱ روز هوای ناسالم را تنفس کردند. در آبان ۱۳۹۷ نیز ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در تمامی روزهای ماه، آلاینده شاخص بود و چهار روز هوای پاک، ۲۲ روز قابل قبول و چهار روز ناسالم برای گروههای حساس به ثبت رسید.
ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون، تنها یکسیاُمِ قطر موی انسان هستند و به همین دلیل نفوذ آنها به ریه بسیار آسان است. این ذرات بسته به نوع فعالیتها و شرایط آبوهوایی ترکیب شیمیایی متفاوتی دارند و عمدتاً از احتراق سوخت، فعالیت خودروهای دیزلی فاقد فیلتر دوده، نیروگاهها، فرایندهای صنعتی و سوزاندن چوب یا زغال تولید میشوند. پژوهشها نشان میدهد قرار گرفتن در معرض این آلایندهها میتواند به مرگ زودرس در بیماران قلبی و ریوی، افزایش حملات قلبی، بروز سرطان ریه، تشدید آسم و کاهش عملکرد ریه منجر شود.
یکی از راهکارهای کاهش آلودگی هوا در پاییز و زمستان که گاهی از سوی مسئولان مطرح می شد دعا برای وزش باد بود اما امسال تهران در روزهای بادی هم آلودگی را تجربه کرد.
مهدی رهنما، عضو هیأت علمی پژوهشگاه هواشناسی، در پاسخ به این پرسش که چرا وزش باد نتوانست آلودگی هوا را کاهش دهد، توضیح میدهد که پیشبینیهای هواشناسی اخیر نشاندهنده پایداری جوی در تهران بوده و در چنین شرایطی حتی بادهای ملایم و موقتی نیز نمیتوانند تغییر محسوسی ایجاد کنند.
او تأکید میکند آنچه امروز تهران را درگیر کرده، افزایش غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است که عمدتاً ناشی از احتراق ناقص خودروها، موتورخانهها، سامانههای گرمایشی و نیروگاهها است. با تداوم پایداری جوی، این ذرات در سطح شهر تجمیع میشوند و حتی وزش باد نیز نمیتواند تأثیر چشمگیری بر کاهش آنها داشته باشد.
رهنما معتقد است کنترل آلودگی هوا نیازمند برنامهریزی کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت است. او توضیح میدهد که در کوتاهمدت، اجرای دقیق معاینه فنی خودروها مهمترین اقدام است، زیرا درصد قابل توجهی از خودروهای در حال تردد فاقد معاینه فنی هستند و رفع ایرادات آنها میتواند بخشی از آلودگی را کاهش دهد. او همچنین گسترش حملونقل عمومی شامل مترو، اتوبوس و تراموا را اقدامی ضروری میداند و میگوید فشار استفاده از خودروی شخصی باید کاهش یابد. علاوه بر این، استانداردسازی موتورخانهها و رعایت حدود آلایندگی آنها یکی از راهکارهای حیاتی است.
این کارشناس درباره الگوی وزش باد نیز توضیح میدهد که اگرچه تغییرات اقلیمی بر شدت و الگوی باد اثر دارد، اما تفاوت چشمگیری نسبت به گذشته دیده نمیشود و افزایش میانگین دما و کاهش بارش تنها تغییرات محسوسی هستند که مشاهده میشود. بنابراین از نگاه او، عامل اصلی افزایش آلودگی هوا در تهران نوزیدن باد نیست، بلکه افزایش تولید آلایندهها است.
تهران هر سال آبان را با روزهای بیشتری در وضعیت نارنجی و قرمز پشت سر میگذارد و ذرات ۲.۵ میکرون تقریباً در تمام سالها آلاینده شاخص و تعیینکننده بودهاند. مقایسه سالهای مختلف نشان میدهد روند آلودگی هوا رو به افزایش است و حتی اگر الگوی باد تغییر چندانی نکند، تولید بیوقفه آلایندهها در شهر موجب میشود وزش باد هم دیگر نتواند نجاتبخش باشد. اگر اجرای معاینه فنی جدی نشود، حملونقل عمومی تقویت نشود و موتورخانهها اصلاح نشوند، روزهایی با شاخص ۱۴۲ تنها نشانهای از آیندهای تیرهتر خواهند بود؛ آیندهای که در آن پرسش اصلی همچنان پابرجاست: تهران تا چه زمانی میتواند زیر سقف این دود نفس بکشد؟