تختجمشید؛ میراث جهانی گرفتار تشنگی و کمبود اعتبار
تختجمشید، میراث جهانی هخامنشی و یکی از مهمترین نمادهای تمدن ایرانی، امروز با چالش کمبود آب روبهروست. پردیس ۵۰ هکتاری این مجموعه در حال خشکشدن است، بسیاری از درختان از بین رفتهاند و تنها منبع تأمین آب، یک چاه نیمهجان است که توان تأمین مجموعه را ندارد.
مدیر پایگاه جهانی تختجمشید با اشاره به مجموعهای از مشکلات زیرساختی و کمبودهای اعتباری، بر ضرورت اقدام فوری و هماهنگی جدی دستگاههای مسئول برای ساماندهی این محوطه تاریخی تأکید کرد.
محمدجواد جعفری در جریان بازدید خبرنگاران از این مجموعه گفت برای اجرای طرحهای ضروری در دو سال آینده از جمله ساماندهی چهار کیلومتر محور ورودی، انتقال پارکینگ، احیای پردیس ۵۰ هکتاری و تأمین آب به حدود ۲۴۶ میلیارد تومان اعتبار نیاز است؛ رقمی که به گفته او «حتی به یک همت هم نمیرسد»، اما همین مقدار نیز در سازوکارهای اداری و محدودیتهای اعتباری گرفتار شده است.
به گفته جعفری ساماندهی ورودی تختجمشید یکی از فوریترین اقدامات است. او توضیح داد دو سال پیش حدود ۷۰ میلیارد تومان به این مجموعه اختصاص یافت، اما این اعتبار شرایط پیچیدهای دارد و امکان هزینهکرد آن دشوار شده است. برای استفاده از این مبلغ، مجموعه باید حدود ۳۰ میلیارد تومان آورده داشته باشد؛ در حالیکه بودجه سالانه آنها، چه در سطح استان و چه در سطح ملی، معمولاً از ۱۰ تا ۱۲ میلیارد تومان فراتر نمیرود. این سطح از بودجه، تنها امور روزمره را پوشش میدهد و فرصت انجام پروژههای اساسی را نمیدهد.
جعفری محور چهار کیلومتری ورودی از روستای مهدیه تا تختجمشید را فاقد استانداردهای لازم دانست و گفت که این مسیر باید کفسازی، جدارهسازی و زیرساختهای مناسب داشته باشد، زیرا وضعیت فعلی در شأن یک محوطه ثبت جهانی نیست. او تأکید کرد که تا پیش از نوروز، بودجههای اضطراری صرف بهبودهای اولیه خواهد شد، اما اقدامات اساسی نیازمند برنامه دو ساله و اعتبارات کافی است.
مدیر پایگاه جهانی تخت جمشید در ادامه به مشکلات پردیس ۵۰ هکتاری اشاره کرد و گفت: «بخش پردیس مجموعه تخت جمشید بسته است و گردشگر نمیتواند وارد شود چون درختان خشکیدهاند و آب مجموعه پاسخگوی آبیاری نیست؛ خطر ریزش درخت هم وجود دارد. طرح احیای پردیس آماده است اما نیازمند اعتبار و حمایت است تا بتوانیم آن را به چرخه بازدید اضافه کنیم. برای ۵۰ هکتار فضای سبز فقط یک چاه داریم که کل مجموعه را از همان یک چاه آب میدهیم.»
او درباره مشکلات تامین آب برای مجموعه تخت جمشید گفت: «باید پنج لیتر بر ثانیه از شبکه آبیاری درودزن برای تختجمشید بگیریم تا آب شرب مجموعه تأمین و چاه برای آبیاری پردیس آزاد شود، اما این پنج لیتر باید به سهمیه مرودشت اضافه شود. مرودشت ۱۶۰ لیتر بر ثانیه سهمیه دارد و اگر بخواهیم از سهمیه آن کم کنیم، میگویند خودشان هم کمبود آب دارند. پس استان باید پنج لیتر بر ثانیه از سد درودزن اضافه بگیرد. این مسئله عجیب و غریب نیست و تنها نیازمند همت و دستور جدیتر است.»
جعفری همچنین توضیح داد: «برای ساماندهی ورودی، پردیس، موضوعات حفاظت و مرمت و مجموع اقدامات لازم، برای دو سال آینده ۲۴۶ میلیارد تومان درخواست کردهایم تا بتوانیم شرایط مجموعه را به وضعیت مطلوب برسانیم. این رقم حتی به یک همت هم نمیرسد اما همان هم اکنون تأمینش برای استان سخت است و وقتی میگوییم ۲۴۶ میلیارد تومان تعجب میکنند.»
به گفته جعفری از اعتبار ۷۰ میلیاردی موجود تنها ۱۵ میلیارد تومان هزینه شده، اما تا تعیین تکلیف کسورات و تعدیلها امکان عقد قراردادهای جدید وجود ندارد: «هفت تا هشت قرارداد آماده اجراست ولی به دلیل مشکلات اداری متوقف مانده است.»
او دو مسیر موازی را برای بهبود شرایط مجموعه تعریف کرد: «اقدامات کوتاهمدت تا پیش از نوروز، شامل ساماندهی اولیه محور ورودی و پارکینگ، و اقدامات بلندمدت برای ارتقای جایگاه و کیفیت بازدید در سطح جهانی.»
جعفری همچنین بر اصول حفاظتی تأکید کرد و گفت ایجاد هر نوع سازه جدید در نزدیکی آثار تاریخی برخلاف مبانی باستانشناسی است و فاصلهگرفتن عناصر مدرن، به فهم بهتر اثر برای گردشگر کمک میکند. او افزود که پارکینگ موجود در مسیر زیر آرامگاه اردشیر، منظری نادرست ایجاد کرده و باید جابهجا شود.
به گفته او، مسیر جدید خروج گردشگران در حال آمادهسازی است تا بازدیدکنندگان بتوانند از دروازه ملل وارد و از مسیر پایین آرامگاه اردشیر خارج شوند و در این مسیر، کتیبه جنوبی تختگاه داریوش اول را مشاهده کنند. همچنین با بازگشایی مسیر برزن جنوبی که بخشی بسیار مهم و کمتر شناختهشده از مجموعه است، تنوع مسیر بازدید افزایش خواهد یافت. این بخش شامل کاخهای اولیه و عناصر سازنده مجموعه است که پیش از احداث تختجمشید بنا شدهاند، اما تاکنون در مسیر گردشگری قرار نداشتند.
جعفری تاکید کرد کتیبه مهم داریوش اول در برزن جنوبی، جایی که شاه هخامنشی از خداوند میخواهد ایران را از خشکسالی، دروغ و دشمن حفظ کند، در حال مرمت است و نوروز پیش رو در مسیر بازدید قرار خواهد گرفت.
در پایان، او به موضوع حریم مجموعه اشاره کرد و گفت با الحاق بخشهایی از شهر مرودشت و روستای مهدیه به محدوده شهری مخالفاند، زیرا حفاظت از حریم اثر جهانی ایجاب میکند که این مناطق با یک طرح جامع گردشگری مدیریت و از گسترش بیضابطه آنها جلوگیری شود.