از فیکنیوز تا خستگی خبری؛ بحران اعتماد در عصر شبکههای اجتماعی
در دنیایی که هر فرد با یک تلفن هوشمند میتواند نقش خبرنگار را ایفا کند، مرز میان واقعیت و دروغ روزبهروز باریکتر میشود. جنگها، بحرانهای اقلیمی، پروندههای قضایی و حتی انتخابات، بستری برای رشد اخبار جعلی شدهاند؛ پدیدهای که حالا نهفقط اعتماد عمومی، بلکه امنیت روانی و اقتصادی کشورها را نیز تهدید میکند.
به گزارش آتیهآنلاین، پژوهشها نشان میدهد حدود ۶۲ درصد اطلاعات آنلاین میتواند نادرست باشد و ۸۶ درصد کاربران جهان دستکم یکبار با خبر جعلی مواجه شدهاند. طبق دادههای وبسایت DemandSage، ۴۰ درصد محتوای شبکههای اجتماعی جعلی است و سالانه ۷۸ میلیارد دلار به اقتصاد جهانی خسارت وارد میکند. در چنین فضایی، بیش از ۴۰ درصد شهروندان جهان گاه یا اغلب از دنبال کردن اخبار خودداری میکنند؛ نوعی واکنش دفاعی در برابر فرسودگی اطلاعاتی.
نقش شبکههای اجتماعی و بازنمایی قدرت در ایران
شبکههای اجتماعی در عین حال که منبع اصلی خبر برای میلیونها کاربرند، به موتور تولید فیکنیوز نیز بدل شدهاند. پژوهشها در آمریکا نشان میدهد نیمی از مردم از این شبکهها بهعنوان منبع خبری استفاده میکنند، در حالی که بیش از ۵۵ درصد بزرگسالان، حسابهای جعلی را عامل اصلی انتشار اطلاعات نادرست میدانند.
به گزارش هممیهن، در ایران نیز بررسی دادههای لایفوب و زومیت نشان میدهد در روزهای پس از جنگ، بیش از یکمیلیون پست با هشتگهای مرتبط در شبکه اجتماعی ایکس منتشر شد که بخش قابل توجهی از آنها رفتار رباتگونه داشتند. انتشار ویدئوی جعلی حمله به زندان اوین یا شایعه بازداشت پژمان جمشیدی، نمونههایی از تأثیر شبکههای اجتماعی بر شکلگیری افکار عمومی بود. در اینستاگرام، کاربران بیشتر بر حمایت از چهره مشهور و پرهیز از قضاوت تمرکز داشتند، اما در توئیتر نگاه بدبینانهتری حاکم بود و بسیاری پرونده را «پروژه انحراف افکار عمومی» تعبیر کردند.
این تفاوت پلتفرمی نشان میدهد کاربران خبر را نه آنگونه که واقعاً هست، بلکه بر اساس نحوه بازنمایی آن در شبکهها درک میکنند. دادهها همچنین از شکاف جنسیتی در مواجهه با اخبار حکایت دارد؛ زنان بیشتر با شاکی پرونده همدلی داشتند، در حالی که مردان تمایل بیشتری به روایتهای توطئه نشان دادند.
خستگی خبری و چالش اعتماد جهانی
گزارش «اخبار دیجیتال ۲۰۲۴» مؤسسه رویترز میگوید علاقه جهانی به خبر و سیاست بهشدت کاهش یافته است. در دوازده کشور رصدشده، علاقه به اخبار از ۶۶ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۴۹ درصد در ۲۰۲۴ رسیده و در انگلستان تقریباً نصف شده است. در مقابل، پدیده «اجتناب گزینشی از خبر» رو به افزایش است؛ حدود ۴۶ درصد مردم این کشور گاهی یا اغلب از دنبال کردن اخبار دوری میکنند، چون احساس فرسودگی یا اضطراب دارند.
در همین زمان، نقش شبکههای ویدئویی مانند اینستاگرام، یوتیوب و تیکتاک در انتقال اطلاعات سیاسی رشد کرده و استفاده از فیسبوک و توئیتر کاهش یافته است. نظرسنجی «جوانان ۲۰۲۴» پارلمان اروپا نشان میدهد سهچهارم جوانان در یک هفته گذشته با اطلاعات نادرست روبهرو شدند و بیشترشان تصور میکنند قادر به تشخیص خبر جعلی هستند؛ بااینحال، تنها ۶۰ درصد پاسخها در آزمون واقعی درست بوده است.
گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نیز تأکید دارد که موج اطلاعات نادرست، پایههای اعتماد عمومی و انسجام اجتماعی را تضعیف میکند. تنها ۴۱ درصد شهروندان کشورهای عضو به دولت ملی خود اعتماد دارند. این نهاد پیشنهاد میکند دولتها از رسانههای مستقل حمایت مالی کنند، شفافیت پلتفرمهای دیجیتال را افزایش دهند و برنامههای گسترده آموزش سواد رسانهای را اجرا کنند؛ چراکه جریان اطلاعاتی امروز دیگر مرز نمیشناسد و هیچ راهحل ملیِ مستقلی نمیتواند در برابر آن کارساز باشد.